Objawy takie jak upośledzenie pamięci i uwagi, widoczne zmiany zachowania, zaburzenia orientacji w miejscu i czasie oraz problemy ze snem bardzo wyraźnie wskazują na zespół otępienny. W praktyce opiekunki środowiskowej to są właśnie te sygnały, na które trzeba być wyczulonym, zwłaszcza u starszych osób. Moim zdaniem dobrym zwyczajem jest obserwowanie nie tylko pamięci krótkotrwałej, ale też takich zmian jak rozdrażnienie czy nagłe zagubienie w znanym otoczeniu. Zespół otępienny, często utożsamiany z chorobą Alzheimera, wiąże się z postępującym upośledzeniem funkcji poznawczych i znacznym pogorszeniem samodzielności. Typowe w takich przypadkach są trudności w codziennych czynnościach – chociażby przygotowaniu posiłku czy odnalezieniu drogi do łazienki. Standardy opieki wymagają szybkiego rozpoznania otępienia, bo odpowiednia reakcja może znacząco poprawić jakość życia podopiecznej i spowolnić progresję choroby. Bardzo ważne jest, by nie mylić tych objawów ze stanami depresyjnymi czy zaburzeniami osobowości – one mają nieco inne tło i przebieg. Z mojego doświadczenia wynika, że dobrze prowadzona dokumentacja obserwacji zachowań i konsultacja z lekarzem geriatrą to podstawa profesjonalnej opieki nad osobą z zespołem otępiennym. Poza tym warto znać różnice między typami otępień – bo nie każdy przypadek jest taki sam, a dobre praktyki wskazują na indywidualizację opieki.
W przypadku starszych osób może być trudno od razu prawidłowo zidentyfikować przyczynę takich objawów jak zaburzenia pamięci, uwagi, dezorientacja czy niepokój nocny. Wiele osób skłania się do odpowiedzi typu zaburzenia osobowości lub depresja, bo te stany również mogą objawiać się zmianami zachowania czy apatią. Jednak kluczowe różnice polegają na tym, że zaburzenia osobowości zazwyczaj rozwijają się od młodego wieku, mają trwały charakter i nie prowadzą do stopniowej utraty funkcji poznawczych w późnej dorosłości. Objawy wymienione w pytaniu są typowe dla zespołów otępiennych, zwłaszcza gdy pojawiają się nagle u osoby starszej, i idą w parze z postępującym spadkiem sprawności. Schizofrenia natomiast to choroba zazwyczaj ujawniająca się w młodszym wieku, przede wszystkim z objawami wytwórczymi, takimi jak omamy, urojenia czy dezorganizacja mowy, a nie dominującymi deficytami pamięci i orientacji. Depresja może faktycznie przypominać otępienie (tzw. pseudootępienie w depresji), ale zwykle objawia się głównie obniżonym nastrojem, utratą zainteresowań i ogólną apatią, a zaburzenia orientacji są mniej wyraźne. Typowym błędem jest mylenie ostrych zaburzeń świadomości, np. majaczenia, z zespołem otępiennym, jednak majaczenie ma nagły początek i często jest odwracalne po usunięciu czynnika wywołującego. Dobre praktyki w opiece sugerują zawsze szeroką ocenę stanu psychicznego i konsultację z lekarzem, bo podłoże takich objawów może być złożone. Warto pamiętać, że tylko zespół otępienny łączy w sobie postępujące zaburzenia pamięci, dezorientację, zmiany zachowania i stopniową utratę samodzielności typową dla osób w podeszłym wieku.