Mięsień prosty górny odpowiada przede wszystkim za unoszenie gałki ocznej, ale warto wiedzieć, że jego działanie nie kończy się tylko na tym. Drugorzędowe działanie tego mięśnia polega na skręcie gałki ocznej do wewnątrz, czyli na tzw. inwersji (intorsji). Z mojego doświadczenia wynika, że wiele osób pomija ten aspekt, koncentrując się wyłącznie na ruchach w płaszczyźnie pionowej. A tu niespodzianka – mięsień prosty górny dzięki swojemu przebiegowi w stosunku do osi oka wywołuje także delikatny skręt, co jest istotne zwłaszcza w ocenie ruchomości oka podczas badania okulistycznego. W praktyce klinicznej, np. podczas testów mięśniowych lub w kontekście porażeń nerwu okoruchowego, umiejętność rozpoznania tej funkcji może przesądzić o prawidłowej diagnozie. Standardowo, według podręczników anatomii i neurookulistyki, takich jak Gray’s Anatomy czy Netter, prosty górny wykonuje inwersję, która jest kluczowa dla precyzyjnej koordynacji ruchów gałki ocznej, zwłaszcza przy patrzeniu w górę i do wewnątrz. To trochę niedoceniana funkcja, a jednak bardzo ważna w praktyce – szczególnie jeśli trafisz kiedyś na pacjenta z zaburzeniami równoległości ustawienia oczu. Prawidłowa identyfikacja tych subtelnych ruchów świadczy o zrozumieniu mechaniki mięśni gałki ocznej i przydaje się także w optometrii oraz rehabilitacji widzenia.
Mięsień prosty górny rzeczywiście przede wszystkim odpowiada za unoszenie gałki ocznej, ale to zdecydowanie nie wszystko, co potrafi. Bardzo częsty błąd, z którym się spotykam, to utożsamianie ruchu tego mięśnia wyłącznie z podnoszeniem oka w osi pionowej, bez zwracania uwagi na jego drugorzędowe działania. Pierwsza odpowiedź sugeruje, że mięsień ten odpowiada za unoszenie oka w przywiedzeniu – tu jednak tak naprawdę główną rolę odgrywa mięsień skośny dolny. Jeśli chodzi o unoszenie w odwiedzeniu, to jest to domena prostego górnego, ale nie jest to jego drugorzędowe działanie, lecz pierwotne. Unoszenie i odwodzenie brzmi jak opis ruchu, ale nie oddaje istoty działania mięśni, bo odwodzenie w górę to raczej wynik współpracy różnych mięśni, głównie prostego górnego, ale też prostego bocznego. Bardzo często mylące jest patrzenie na gałkę oczną tylko w jednej płaszczyźnie – w rzeczywistości ruchy oka są bardziej złożone, bo mięśnie mają składowe działania także w rotacji. Właśnie skręt gałki ocznej do wewnątrz (inwersja) jest tym subtelnym, drugorzędowym działaniem prostego górnego, wynikającym z ukośnego przebiegu włókien mięśniowych względem osi oka. Takie niuanse mają praktyczne znaczenie – na przykład przy różnicowaniu porażeń nerwów czaszkowych czy w planowaniu zaawansowanej terapii ortoptycznej. Moim zdaniem, wiedza o tej rotacyjnej funkcji mięśnia prostego górnego (zgodnie z opisami w standardowych podręcznikach, jak np. Gray’s Anatomy) jest kluczowa dla każdego, kto chce naprawdę rozumieć anatomię i fizjologię ruchów oczu. Nie docenienie tych złożonych działań może skutkować błędami w diagnostyce i terapii, a przecież precyzyjna kontrola motoryki oka to podstawa w wielu specjalizacjach medycznych.