Mięsień prosty górny gałki ocznej to naprawdę interesująca struktura, jeśli chodzi o anatomię funkcjonalną oka. Jego główną czynnością jest unoszenie gałki ocznej, czyli podnoszenie wzroku ku górze – to się przydaje na przykład, gdy obserwujesz coś nad sobą lub podczas badania pacjenta, prosząc o spojrzenie w górę. Dodatkowo mięsień ten nie działa wyłącznie w jednej płaszczyźnie. Poza unoszeniem gałki ocznej, powoduje też jej skręcenie ku nosowi (czyli intorsję) oraz niewielkie przywodzenie (addukcję), czyli przysuwanie gałki ocznej bliżej osi ciała. Wynika to z tego, że jego przyczep początkowy znajduje się na pierścieniu ścięgnistym wspólnym, a przyczep końcowy leży nieco bocznie od osi pionowej oka. To jest wiedza, która często przydaje się optometrystom czy okulistom – na przykład przy ocenie porażeń nerwów czaszkowych odpowiedzialnych za ruchy gałki ocznej. Moim zdaniem taka szczegółowa znajomość funkcji poszczególnych mięśni przydaje się nawet na co dzień, bo pozwala lepiej rozumieć przyczyny zeza czy innych zaburzeń ruchomości oczu. W praktyce klinicznej bardzo ważne jest, żeby wiedzieć, że przy uszkodzeniu mięśnia prostego górnego pacjent nie będzie w stanie spojrzeć do góry, a czasem też odczuje trudność przy patrzeniu w stronę nosa. To świetny przykład tego, jak teoretyczna wiedza przekłada się na diagnostykę i leczenie zaburzeń okulistycznych. Kierowanie ruchem gałki ocznej to naprawdę bardzo złożony proces, więc warto to dobrze zrozumieć.
Mięsień prosty górny bardzo często bywa mylony z innymi mięśniami poruszającymi gałką oczną, zwłaszcza jeśli chodzi o kierunki działania. Sporo osób uważa, że jego działanie ogranicza się tylko do unoszenia gałki ocznej, ale to nie wszystko. Pojawiają się też błędne przekonania, jakoby ten mięsień obniżał gałkę oczną albo powodował skręcenie jej ku skroni – co tak naprawdę jest domeną innych mięśni, zwłaszcza prostego dolnego czy skośnych. Takie mylenie wynika najczęściej z uproszczonego patrzenia na anatomię – ktoś zakłada, że skoro prosty górny leży po stronie górnej oka, to na pewno tylko podnosi wzrok i ewentualnie odciąga gałkę oczną na bok, czyli w stronę skroni. Tymczasem jego przyczep początkowy i przebieg włókien sprawia, że odpowiada właśnie za unoszenie gałki ocznej, skręcenie jej ku nosowi (intorsja) oraz nieznaczne przywodzenie. Skręcanie ku skroni (ekstorsja) to zadanie, które realizuje przede wszystkim mięsień skośny dolny, a obniżanie gałki ocznej realizuje prosty dolny. Często spotyka się też mylne wnioski wynikające z symetrii ruchów – wydaje się, że skoro prosty górny unosi, to prosty dolny tylko obniża, a skośne działają symetrycznie, co nie jest prawdą. W praktyce to właśnie precyzyjna znajomość drobnych różnic w przebiegu i działaniu tych mięśni jest niezbędna np. w okulistyce czy neurologii, chociażby przy wykrywaniu porażeń nerwów czaszkowych lub ocenie ustawienia gałek ocznych. Warto zawsze weryfikować takie szczegóły, bo na ich podstawie stawia się prawidłowe diagnozy i planuje leczenie. Z mojego doświadczenia wynika, że zbyt dosłowne interpretowanie nazw anatomicznych często prowadzi do takich pomyłek.