Państwowa jednostka budżetowa jest instytucją, która działa w oparciu o środki publiczne i zarządza nimi w sposób zgodny z przepisami prawa. Jej wydatki są pokrywane bezpośrednio z budżetu państwa, co oznacza, że nie generuje autonomicznych przychodów, które mogłyby być wykorzystywane na własne cele. Zamiast tego, dochody, które jednostka ta może uzyskać, są odprowadzane do budżetu państwa. Przykładem takiej jednostki może być szkoła publiczna, która działa na podstawie przydzielonych funduszy z budżetu gminy czy państwa. W praktyce, jednostki budżetowe muszą przestrzegać przepisów dotyczących wydatkowania środków publicznych, co znajduje odzwierciedlenie w ustawach takich jak Ustawa o finansach publicznych. Przez to, ich działalność podlega kontrolom, aby zapewnić efektywne wykorzystanie funduszy publicznych oraz transparentność działania. Warto zauważyć, że jednostki te nie posiadają osobowości prawnej, co różni je od innych form organizacyjnych, jak np. fundacje czy stowarzyszenia, które mogą samodzielnie zarządzać swoimi dochodami.
Dla wielu osób może być mylące, że państwowa jednostka budżetowa posiada zdolność prawną lub osobowość prawną. Zdolność prawna to umiejętność posiadania praw i obowiązków, a osobowość prawna to możliwość podejmowania działań prawnych w swoim imieniu. Jednak państwowe jednostki budżetowe, takie jak urzędy, szkoły czy szpitale publiczne, nie mają osobowości prawnej, co oznacza, że działają w ramach ustawodawstwa, które ich ustanawia, a nie jako odrębne podmioty prawne. Z tego powodu nie mogą podejmować decyzji czy zawierać umów na własny rachunek. Oprócz tego, pokrywanie wydatków z przychodów własnych to kolejny błąd w myśleniu. Jednostki budżetowe nie są zaprojektowane do generowania zysków; ich działalność jest finansowana z budżetu państwa, a przychody, które mogą uzyskiwać, są jedynie dodatkiem do głównych funduszy. Typowym błędem myślowym jest mylenie jednostek budżetowych z przedsiębiorstwami, które działają na zasadach rynkowych i mają na celu osiąganie zysków. W rzeczywistości, jednostki budżetowe są powoływane do realizacji zadań publicznych, co często ogranicza ich zdolność do samodzielnego zarządzania finansami i wymaga przestrzegania rygorystycznych norm i procedur związanych z wydatkowaniem publicznych funduszy.