Jednostki budżetowe są to publiczne organizacje, które nie posiadają osobowości prawnej, a ich działalność finansowa jest bezpośrednio związana z budżetem państwa lub gminy. Oznacza to, że wszystkie ich dochody i wydatki są ujęte w planie budżetowym, co zapewnia pełną kontrolę nad ich finansami oraz transparentność działań. Przykładami jednostek budżetowych mogą być szkoły publiczne, szpitale, czy urzędy gmin. W praktyce, jednostki te często realizują zadania publiczne, które są finansowane z budżetu lokalnego lub krajowego, co podkreśla ich rolę w dostarczaniu usług obywatelom. Dobre praktyki w zarządzaniu jednostkami budżetowymi obejmują m.in. efektywne planowanie budżetu, monitoring wydatków oraz transparentność w dostępie do informacji finansowych, co jest niezbędne dla budowania zaufania społecznego i odpowiedzialności publicznej.
Środki specjalne to kategorie funduszy, które są wydzielane na określone cele, ale nie odnoszą się bezpośrednio do jednostek organizacyjnych, które nie mają osobowości prawnej. Natomiast zakłady budżetowe są to organizacje, które posiadają osobowość prawną i mogą prowadzić działalność gospodarczą, co różni je od jednostek budżetowych. Fundusze celowe są z kolei przeznaczane na konkretne cele, ale nie są jednostkami organizacyjnymi, a jedynie formą dochodów budżetowych. Typowe błędy myślowe, które mogą prowadzić do mylnej interpretacji tych pojęć, to nieodróżnianie jednostek budżetowych od innych form organizacyjnych, takich jak fundusze czy zakłady budżetowe. W wielu przypadkach, osoby mylą także pojęcia związane z finansowaniem i zarządzaniem publicznymi zasobami, co prowadzi do nieporozumień dotyczących roli i funkcji jednostek budżetowych. Właściwe zrozumienie tych terminów jest kluczowe dla efektywnego zarządzania finansami publicznymi oraz dla skutecznego funkcjonowania instytucji publicznych.