Na ilustracji 1 pokazano niwelator optyczny – klasyczny przyrząd geodezyjny służący właśnie do wyznaczania wysokości punktów względem przyjętego poziomu odniesienia, czyli np. poziomu morza lub roboczego repera na budowie. Niwelator ustawia się na statywie, dokładnie poziomuje śrubami nastawczymi i libellą, a następnie odczytuje się łaty niwelacyjne ustawione na poszczególnych punktach w terenie. Z różnic odczytów oblicza się różnice wysokości, a potem wysokości bezwzględne H punktów. W praktyce hydrotechnicznej to jest podstawowe narzędzie do kontroli rzędnych korony wału, dna rowu, spadku koryta czy poziomu posadowienia przepustu. Moim zdaniem każdy, kto pracuje przy robotach ziemnych i urządzeniach wodnych, powinien umieć z zamkniętymi oczami rozpoznać niwelator po jego poziomym lunecie i okrągłej głowicy z podziałką. Ważne jest też, że zgodnie z dobrą praktyką i normami geodezyjnymi (np. instrukcje GUGiK) pomiary wysokościowe dla inwestycji budowlanych wykonuje się niwelacją precyzyjną lub techniczną właśnie takim sprzętem, a nie dalmierzem czy prostymi poziomicami laserowymi. Niwelator zapewnia odpowiednią dokładność milimetrową, stabilność i możliwość prowadzenia ciągów niwelacyjnych na duże odległości. Dlatego odpowiedź wskazująca ilustrację 1 idealnie trafia w sedno pytania – to jest typowy przyrząd do pomiarów wysokościowych w odniesieniu do przyjętego poziomu odniesienia.
W tym pytaniu łatwo dać się zmylić kształtem różnych instrumentów, bo wszystkie wyglądają dość ,,profesjonalnie” i kojarzą się z geodezją. Klucz jest jednak w treści: chodzi o przyrząd przeznaczony głównie do wyznaczania wysokości punktów względem poziomu odniesienia. Taką funkcję pełni niwelator, czyli instrument pokazany na ilustracji 1, z charakterystyczną poziomą lunetą osadzoną na obrotowej głowicy. Pozostałe urządzenia też służą do pomiarów, ale ich podstawowe zastosowanie jest inne. Klasyczny teodolit (jak na jednej z ilustracji) służy przede wszystkim do pomiaru kątów poziomych i pionowych, a dopiero pośrednio, przy dodatkowych obliczeniach, można z niego wyciągnąć informacje wysokościowe. To już inna klasa dokładności i zupełnie inna organizacja pracy w terenie. Z kolei nowoczesna stacja totalna to tak naprawdę zintegrowany teodolit z dalmierzem elektronicznym i komputerem pokładowym. Pozwala mierzyć zarówno kąty, jak i odległości oraz współrzędne 3D, ale w praktyce używa się jej głównie do pomiarów sytuacyjno‑wysokościowych, tyczenia osi, punktów załamania, obiektów kubaturowych. Można nią oczywiście wyznaczać wysokości, tylko że jest to sprzęt bardziej uniwersalny i znacznie droższy, a przy typowej niwelacji pod roboty ziemne stosuje się po prostu niwelator z łatą, bo jest szybszy i bardziej odporny na ciężkie warunki budowy. Ostatnie urządzenie – dalmierz laserowy – mierzy przede wszystkim odległości, czasem daje proste funkcje obliczania różnic wysokości czy spadków, ale nie zapewnia klasycznej niwelacji w państwowym układzie wysokości. Typowym błędem jest utożsamianie „urządzenia z optyką lub laserem” z przyrządem do wysokości. W geodezji liczy się nie tylko to, że coś „mierzy”, ale też jaki rodzaj wielkości mierzy bezpośrednio i z jaką dokładnością. Właśnie dlatego poprawną odpowiedzią jest wybór niwelatora z ilustracji 1, a pozostałe opcje, choć kuszące wizualnie, nie spełniają głównego kryterium pytania.