Objętość właściwa to bardzo ważny parametr wykorzystywany zarówno w technice cieplnej, jak i w gazownictwie czy mechanice płynów. Mówiąc najprościej – określa, jaką objętość zajmuje jednostka masy danego gazu, czyli ile metrów sześciennych przypada na 1 kilogram. W praktyce objętość właściwą oznaczamy symbolem 'v', a jej jednostką jest m³/kg. Gdy masz podane masę (m) i objętość (V), wystarczy podzielić V przez m (v = V/m). Uważaj na jednostki – tutaj pojemność zbiornika była w litrach, więc trzeba to przeliczyć na metry sześcienne (20 l = 0,02 m³). Podstawiając do wzoru: v = 0,02 m³ / 5 kg = 0,004 m³/kg. Dokładnie taka wartość pojawia się w poprawnej odpowiedzi. W technice bardzo często korzystamy właśnie z tej relacji – czy to analizując parametry powietrza w klimatyzacji, czy sprawdzając charakterystyki gazów stosowanych w przemysłowych instalacjach. Moim zdaniem ludzie często mylą objętość właściwą z gęstością – warto to sobie jasno rozróżnić: gęstość to masa na objętość, a objętość właściwa to objętość na masę. W wielu normach, np. PN-EN 13445 dotyczącej projektowania zbiorników ciśnieniowych, takie przeliczenia są wręcz codziennością. Opanowanie tego pomaga uniknąć wielu pomyłek np. przy projektowaniu sprężarek czy podczas analizy zużycia gazu w zakładach. Z mojego doświadczenia wynika, że ćwiczenie na realnych przykładach najbardziej pomaga utrwalić ten temat.
Wiele osób myli pojęcie objętości właściwej z innymi wielkościami fizycznymi, co często prowadzi do nietrafnych obliczeń. Jednym z najczęstszych błędów jest zamiana miejscami masy i objętości – można wtedy otrzymać wynik w jednostkach kg/m³, co faktycznie jest jednostką gęstości, a nie objętości właściwej. W tej sytuacji objętość zbiornika została podana w litrach, co dodatkowo utrudnia sprawę, bo bez przeliczenia na metry sześcienne bardzo łatwo się pomylić – 20 litrów to przecież 0,02 m³. Jeśli ktoś podzielił masę przez objętość, uzyskałby 5 kg / 0,02 m³ = 250 kg/m³, czyli nieprawidłową jednostkę i wartość nawet nie pasującą do żadnej odpowiedzi. W testowanych wariantach często pojawiają się mylące wartości, które mają zwieść na manowce – na przykład 0,4 m³/kg czy 4 m³/kg sugerują gigantyczne objętości właściwe, co w praktyce przy tych danych jest nierealne. Z mojego punktu widzenia to klasyczny błąd nieuwagi albo pomylenia przeliczników. W technice, normach takich jak PN-EN ISO 5167 dotyczących pomiarów przepływu, zawsze zaleca się zachowanie czujności przy operowaniu jednostkami i sprawdzanie, czy stosujemy poprawne wzory. Prawidłowe podejście to podzielenie objętości przez masę, po uprzednim przeliczeniu wszystkich jednostek na podstawowe SI. Praktycznym podejściem jest też zawsze sprawdzenie, czy otrzymana wartość ma sens fizyczny – np. czy nie jest absurdalnie duża względem typowych wartości dla gazów. W codziennej pracy technika czy inżyniera umiejętność takiego sprawdzania oraz jednoznaczne rozróżnianie pojęć jest kluczowa, bo źle dobrana wartość objętości właściwej przekłada się na błędne projektowanie instalacji, a nawet zagrożenie bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń. Warto sobie to dobrze rozrysować i przemyśleć – mylenie objętości właściwej z gęstością to zdecydowanie jeden z najpowszechniejszych problemów początkujących.