Rysunek 2 przedstawia zawór zwrotny, czyli element armatury, który przepuszcza medium tylko w jednym kierunku i blokuje przepływ w przeciwną stronę. Taka konstrukcja świetnie sprawdza się w instalacjach wodnych, grzewczych, a także w chłodnictwie czy pneumatyce – wszędzie tam, gdzie nie dopuszcza się cofania się czynnika roboczego. Zawory zwrotne mają charakterystyczną strzałkę kierunkową na obudowie, co pomaga prawidłowo je zamontować (zawsze zgodnie z kierunkiem przepływu). Jeśli chodzi o dobre praktyki, to montując taki zawór trzeba uważać na czystość medium oraz nie dopuszczać do zanieczyszczeń, bo mogą uniemożliwić prawidłowe zamykanie się zaworu. Z mojego doświadczenia wynika, że zawory te są nieodzowne np. przy ochronie pomp przed zassaniem medium z powrotem do instalacji po jej wyłączeniu – oszczędza to sporo nerwów i sprzęt. W normach branżowych (np. PN-EN 1074-3) znajdziesz potwierdzenie, że stosowanie zaworów zwrotnych to standard tam, gdzie bezpieczeństwo i niezawodność instalacji są priorytetem. Warto zwracać uwagę na materiał wykonania i regularnie sprawdzać ich stan w trakcie przeglądów.
Na podstawie przedstawionych rysunków można zauważyć, że nie wszystkie elementy armatury nadają się do pełnienia funkcji zaworu zwrotnego. Częstym błędem jest mylenie zaworu kulowego albo zwykłego zaworu odcinającego z zaworem zwrotnym. Zawory z pokrętłem lub dźwignią – jak te z rysunków pierwszego oraz czwartego – pozwalają użytkownikowi ręcznie otwierać lub zamykać przepływ medium, ale nie mają mechanizmu samoczynnie blokującego przepływ w jednym kierunku. Taki mechanizm jest kluczowy w zaworze zwrotnym, bo działa on automatycznie – bez udziału obsługi – zabezpieczając instalację przed niepożądaną cofką medium. Podobnie zawór z dwoma pokrętłami (na trzecim rysunku) to typowy przykład rozdzielacza albo zaworu odcinająco-sterującego, który umożliwia ręczną kontrolę nad dwoma obiegami, ale nie sprawdzi się do automatycznej ochrony przed powrotem cieczy czy gazu. Moim zdaniem wiele osób daje się zmylić wyglądowi samych armatur, bo większość zaworów ma podobne materiały czy gwintowania, a to, co najważniejsze, kryje się wewnątrz – czyli rodzaj mechanizmu odpowiadającego za pracę. Zawór zwrotny zawsze będzie wyposażony w element, który pod wpływem ciśnienia działa jak zapadka lub klapka i przepuszcza medium tylko w jednym kierunku. Według dobrych praktyk i zgodnie z normami, zawory odcinające i rozdzielacze nie mogą być traktowane jako zabezpieczenie przed cofką – to częsty błąd projektowy. Warto więc zawsze zwracać uwagę na oznaczenia i specyfikację techniczną, a nie tylko budowę zewnętrzną zaworu.