Element oznaczony cyfrą 2 na tym schemacie centrali klimatyzacyjnej to właśnie wymiennik krzyżowy, który odpowiada za odzysk ciepła. W praktyce to jest serce całego odzysku energii – powietrze wywiewane oddaje swoją energię cieplną powietrzu nawiewanemu, co znacząco pozwala ograniczyć koszty ogrzewania lub chłodzenia. Szczerze mówiąc, bez tego elementu, nowoczesna wentylacja mechaniczna właściwie nie miałaby sensu ekonomicznego, bo straty energii byłyby zbyt duże. Wymienniki te buduje się zgodnie z normami PN-EN 308, które określają minimalną sprawność temperaturową na poziomie 50%, ale w praktyce dobre urządzenia osiągają nawet 70-80%. Najczęściej spotykane są w biurowcach, szkołach czy szpitalach, gdzie wentylacja działa cały czas i każda oszczędność energii ma znaczenie. Moim zdaniem, warto sobie od razu utrwalić, że odzysk ciepła to jedna z najważniejszych funkcji centrali, a wymiennik krzyżowy (lub obrotowy) to kluczowy moduł z punktu widzenia ekologii i portfela inwestora. Czasem spotyka się też systemy z glikolem albo regeneracyjne, ale tu na rysunku ewidentnie widać klasyczny wymiennik krzyżowy, najczęściej obecny w praktyce. Praca bez odzysku ciepła w obecnych realiach energetycznych jest po prostu nieopłacalna, a nawet niezgodna z nowymi standardami budowlanymi.
Na tym rysunku łatwo się pomylić patrząc na inne komponenty centrali klimatyzacyjnej, bo każdy z nich pełni ważną funkcję. Jednak nie wszystkie te elementy odpowiadają za odzysk ciepła. Przykładowo, element oznaczony cyfrą 1 to najczęściej tłumik akustyczny albo czerpnia, czyli część, przez którą powietrze wchodzi do centrali – skupia się wyłącznie na ograniczaniu hałasu lub wstępnym oczyszczeniu powietrza, a nie na przekazywaniu ciepła. Z kolei 6 i 7 na ogół odpowiadają za filtrację lub są to wymienniki wodne (grzewcze lub chłodnicze), gdzie rzeczywiście dochodzi do wymiany energii, ale nie pomiędzy strumieniami powietrza wywiewanego i nawiewanego – tutaj mamy do czynienia z oddzielnymi obiegami, często zasilanymi przez centralne ogrzewanie lub agregat chłodniczy. Typowy błąd w myśleniu wynika tu zwykle z utożsamiania każdego wymiennika z odzyskiem ciepła, a to nie jest prawda – tylko wymiennik powietrze-powietrze bezpośrednio przekazuje energię z powietrza wywiewanego do nawiewu, tak jak wymiennik krzyżowy oznaczony cyfrą 2. W praktyce, jeśli chodzi o standardy branżowe, wymienniki do odzysku ciepła muszą spełniać wymagania dotyczące sprawności temperaturowej i higieniczności (np. brak mieszania się strumieni powietrza), czego nie zapewnią zwykłe nagrzewnice czy filtry. Warto o tym pamiętać, bo w projektowaniu HVAC chodzi głównie o skuteczne zarządzanie energią, a odzysk ciepła to podstawa ekonomicznej eksploatacji budynku. Często zdarza się, że osoby początkujące w branży mylą pojęcia i skupiają się na innych wymiennikach, ale to właśnie wymiennik krzyżowy – jak ten pod numerem 2 – jest sednem odzysku ciepła w centrali.