Łata niwelacyjna to podstawowe narzędzie przy wykonywaniu pomiarów wysokościowych w terenie. Jej głównym zadaniem jest umożliwienie precyzyjnego odczytu różnic wysokości pomiędzy punktami terenowymi. W praktyce wygląda to tak, że osoba trzyma łatę pionowo na wyznaczonym punkcie, a niwelator umożliwia odczytanie wartości na podziałce. Użycie łaty niwelacyjnej w połączeniu z niwelatorem pozwala uzyskać bardzo dokładne wyniki, co jest kluczowe np. przy projektowaniu dróg, prowadzeniu niwelacji terenu czy pracach hydrotechnicznych. Moim zdaniem bez tej metody trudno wyobrazić sobie profesjonalny pomiar wysokościowy – jest to po prostu standard, którego wymaga się na każdym większym placu budowy. Co ciekawe, łaty mają często specjalne podziałki (metr w dziesiątkach i setkach milimetrów), co dodatkowo ułatwia precyzję. Przepisy techniczne oraz normy branżowe (np. wytyczne GUGiK) jednoznacznie wskazują właśnie na ten sprzęt przy pracach niwelacyjnych. Warto też wiedzieć, że łatę stosuje się nie tylko przy klasycznej niwelacji, ale także przy pomiarach kontrolnych czy inwentaryzacji powykonawczej. Paradoksalnie, cała technologia wygląda prosto, ale wymaga od operatora sporej uwagi i wprawy.
Wiele osób myli narzędzia używane przy różnego rodzaju pomiarach geodezyjnych, co jest zrozumiałe, bo sprzęt bywa do siebie podobny, ale jednak każde urządzenie ma swoją specyfikę. Weźmy na przykład tyczkę mierniczą – używa się jej głównie do wyznaczania punktów w terenie i pomiarów sytuacyjnych, np. przy trasowaniu osi budynku, a nie do określania różnicy wysokości. W praktyce nie da się za pomocą tyczki zmierzyć precyzyjnie przewyższenia, bo nie posiada ona podziałki milimetrowej jak łata. Jeśli chodzi o ruletkę geodezyjną, to najczęściej korzysta się z niej przy pomiarach długości, np. do mierzenia odległości między punktami osnowy. Oczywiście, można nią zmierzyć wysokość pewnego obiektu, ale nigdy nie uzyska się takiej dokładności jak w przypadku klasycznych narzędzi wysokościowych, zwłaszcza gdy teren jest nierówny. Kompas geodezyjny natomiast służy do orientacji kierunków i wyznaczania azymutów, czyli bardziej do pomiarów kątów poziomych niż do określania wysokości. Częstym błędem jest utożsamianie wszystkich tych narzędzi z ogólnym pojęciem „narzędzi geodezyjnych”, podczas gdy każde z nich zostało zaprojektowane do konkretnego typu pomiarów. W doświadczonej ekipie geodezyjnej raczej nie spotka się sytuacji, w której próbowano by zastąpić łatę niwelacyjną innym narzędziem do pomiaru wysokości – to po prostu nie działa, a do tego łamie podstawowe dobre praktyki branżowe. Gdy chcemy mieć pewność, że dane wysokościowe są wiarygodne, korzystamy z łaty niwelacyjnej w połączeniu z niwelatorem – to jest po prostu fundament każdego pomiaru wysokościowego w terenie.