Prawidłowo wskazana odpowiedź to rytmiczne błyski świetlne, czyli tzw. fotostymulacja. W standardowym badaniu EEG jest to jedna z podstawowych prób aktywacyjnych, obok hiperwentylacji. Polega na podawaniu pacjentowi serii błysków o różnej częstotliwości, zwykle w zakresie kilku–kilkunastu Hz, przy zamkniętych oczach. Celem jest wywołanie reakcji bioelektrycznej mózgu na bodziec wzrokowy i sprawdzenie, czy zapis EEG prawidłowo reaguje na taką stymulację. U osoby zdrowej obserwuje się tzw. odpowiedź fotyczną, zsynchronizowaną z częstotliwością błysków, bez wyładowań napadowych. U pacjentów z padaczką światłoczułą mogą pojawić się wyładowania iglicowo-falowe lub wręcz napad, dlatego badanie wykonuje się ostrożnie, zgodnie z procedurą. W praktyce technik EEG musi zadbać o prawidłowe ustawienie lampy stroboskopowej (odpowiednia odległość od oczu, kąt, natężenie światła), poinformować pacjenta, co będzie się działo, i obserwować jego stan kliniczny w trakcie fotostymulacji. Moim zdaniem ważne jest też, żeby pamiętać, że nie każdy pacjent toleruje błyski tak samo – u osób z migreną czy nadwrażliwością wzrokową trzeba być szczególnie uważnym. Z punktu widzenia standardów pracowni EEG, fotostymulacja jest elementem rutynowego protokołu, bo pozwala wykryć zmiany napadowe, które w spoczynku mogłyby się nie ujawnić. W dokumentacji opisu badania zwykle odnotowuje się, czy reakcja na stymulację świetlną była prawidłowa, czy wystąpiły zmiany napadowe, brak odpowiedzi, albo reakcja paradoksalna. To wszystko ma duże znaczenie diagnostyczne, szczególnie u młodych pacjentów z podejrzeniem padaczki idiopatycznej.
W badaniu EEG bardzo łatwo pomylić różne polecenia wydawane pacjentowi z tak zwanymi próbami aktywacyjnymi. Wiele osób zakłada, że skoro coś zmienia stan fizjologiczny, to automatycznie jest to próba aktywacyjna, ale w EEG obowiązują dość konkretne standardy. Klasyczne próby aktywacyjne to przede wszystkim hiperwentylacja oraz rytmiczna stymulacja świetlna. Ich celem jest zwiększenie szansy ujawnienia zmian napadowych lub innych nieprawidłowości w zapisie. Wstrzymanie oddechu nie jest typową próbą aktywacyjną w EEG. Może mieć znaczenie w innych badaniach fizjologicznych czy obrazowych, na przykład w rezonansie magnetycznym klatki piersiowej lub w USG jamy brzusznej, gdzie chodzi o ograniczenie ruchów oddechowych. W EEG standardowo stosuje się odwrotną koncepcję – hiperwentylację, czyli pogłębione, przyspieszone oddychanie przez kilka minut, co zmienia równowagę gazową we krwi i może prowokować wyładowania padaczkowe. Z tego powodu pojęcie „próba hipowentylacyjna” w EEG jest merytorycznie chybione, bo nie występuje w zaleceniach ani podręcznikach jako element protokołu. Otwieranie i zamykanie ust także nie jest próbą aktywacyjną. Czasem prosi się pacjenta o otwarcie i zamknięcie oczu, bo to wywołuje charakterystyczną reakcję w rytmie alfa, co pomaga ocenić reaktivność zapisu. Ruchy ust, żucie czy mówienie zazwyczaj są wręcz niepożądane, bo generują artefakty mięśniowe i utrudniają interpretację zapisu. Typowym błędem myślowym jest tu mieszanie ogólnych poleceń porządkowych dla pacjenta z procedurami mającymi konkretny, udokumentowany wpływ na zapis EEG. W dobrze prowadzonej pracowni technik trzyma się ustalonych protokołów: zapis spoczynkowy, otwieranie/zamykanie oczu, hiperwentylacja, fotostymulacja. Wszystko inne traktuje się albo jako źródło artefaktów, albo jako element komfortu pacjenta, a nie jako formalną próbę aktywacyjną. Dlatego jedynie rytmiczne błyski świetlne spełniają tu kryteria właściwej odpowiedzi.