Prawidłowo – kolimator wielolistkowy (MLC, z ang. multileaf collimator) w akceleratorze liniowym służy właśnie do formowania kształtu pola napromieniania. To jest jego podstawowa i najważniejsza rola w radioterapii z wykorzystaniem fotonów megawoltowych. Zamiast prostego, prostokątnego pola ustawianego tylko kolimatorami szczękowymi, MLC pozwala „wyciąć” pole dokładnie pod zarys guza widoczny na planie leczenia. Każdy listek MLC jest wykonany z materiału silnie pochłaniającego promieniowanie (najczęściej wolfram), a ich niezależny ruch powoduje, że można kształtować wiązkę bardzo precyzyjnie, praktycznie jak nożyczkami. W nowoczesnych technikach, takich jak 3D-CRT, IMRT czy VMAT, formowanie pola przez MLC jest standardem i podstawą dobrej praktyki klinicznej. Dzięki temu można lepiej oszczędzać narządy krytyczne (OAR), na przykład rdzeń kręgowy, nerki czy ślinianki, a jednocześnie dostarczać wysoką dawkę do objętości PTV. Moim zdaniem, bez sprawnego MLC trudno dziś mówić o zaawansowanej radioterapii – to jest element kluczowy w każdym nowoczesnym akceleratorze. W technikach dynamicznych listki mogą się poruszać w trakcie napromieniania, ale nadal ich główną funkcją jest zmiana kształtu i rozkładu dawki w polu, a nie samo odmierzanie czasu czy ustawianie środka pola. W praktyce technik radioterapii widzi na panelu sterowania właśnie kontur pola utworzony przez MLC, dopasowany do obrysu guza z obrazu planistycznego CT, co jest zgodne z zaleceniami międzynarodowych towarzystw, takich jak ICRU czy ESTRO.
Kolimator wielolistkowy w akceleratorze liniowym bardzo często myli się osobom początkującym z innymi elementami toru wiązki, które odpowiadają za pozycjonowanie, czas lub moc napromieniania. Warto to sobie raz porządnie poukładać. MLC to w praktyce zestaw wielu wąskich listków z materiału silnie absorbującego promieniowanie, które wjeżdżają i wyjeżdżają w pole, tworząc jego kształt. Cała jego filozofia polega na modulowaniu geometrii wiązki, a nie na odmierzaniu czasu czy wyznaczaniu środka pola. Wyznaczanie pozycji pola napromienianego to zadanie głównie układu mechanicznego głowicy, pól świetlnych, laserów w bunkrze oraz systemów obrazowania portalowego i CBCT. MLC może wskazywać zarys planowanego pola, ale nie służy do ustalania, gdzie jest izocentrum czy jak ustawić pacjenta względem wiązki – to jest kwestia pozycjonowania i weryfikacji obrazowej, a nie roli samych listków kolimatora. Podobnie generowanie czasu napromieniania nie ma nic wspólnego z MLC. Czas ekspozycji jest wyliczany w systemie planowania leczenia na podstawie zaplanowanej dawki, mocy dawki (MU/min) i charakterystyki wiązki, a następnie kontrolowany przez układy elektroniczne akceleratora. Listki mogą się w tym czasie przemieszczać, ale nie „odliczają” czasu; to robi system sterowania i liczniki monitorowe. Często też pojawia się skojarzenie, że skoro w IMRT czy VMAT dawka w różnych częściach pola jest różna, to MLC „moduluje moc wiązki”. Technicznie rzecz biorąc, MLC moduluje rozkład dawki przestrzennie, zasłaniając lub odsłaniając fragmenty pola, natomiast moc wiązki (czyli moc dawki na wyjściu z głowicy) jest kontrolowana przez parametry akceleratora, takie jak prąd wiązki elektronów, napięcia w strukturze przyspieszającej czy ustawiona prędkość podawania MU. To typowy błąd myślowy: mylenie modulacji przestrzennej (kształtu i segmentów pola) z modulacją intensywności źródła. W dobrych praktykach radioterapii zakłada się, że MLC służy do kształtowania i ewentualnie dynamicznego zmieniania kształtu pola w trakcie obrotu głowicy, natomiast geometria pacjenta, czas i parametry mocy są definiowane w innych modułach systemu. Zrozumienie tej różnicy bardzo pomaga później przy nauce IMRT, VMAT i kontroli jakości planów leczenia.