Prawidłowo – kolonoskopia służy do oceny błony śluzowej jelita grubego, czyli okrężnicy, esicy i odbytnicy. W badaniu używa się giętkiego endoskopu wprowadzanego przez odbyt, a operator ogląda od środka ścianę jelita na monitorze w powiększeniu. Dzięki temu można bardzo dokładnie ocenić wygląd śluzówki: kolor, ukształtowanie, obecność nadżerek, owrzodzeń, polipów, guzów czy źródeł krwawienia. Z mojego doświadczenia to jedno z kluczowych badań w profilaktyce raka jelita grubego – standardem jest wykonywanie kolonoskopii przesiewowej u osób po 50. roku życia (a czasem wcześniej, gdy są obciążenia rodzinne). W trakcie kolonoskopii zgodnie z dobrymi praktykami nie tylko się ogląda jelito, ale też od razu wykonuje procedury terapeutyczne: usuwa polipy pętlą diatermiczną, pobiera wycinki do badania histopatologicznego, tamuje krwawienie za pomocą klipsów endoskopowych czy koagulacji. Dobre przygotowanie pacjenta, czyli dokładne oczyszczenie jelita środkami przeczyszczającymi dzień przed badaniem, jest absolutnie kluczowe – od tego zależy jakość oceny błony śluzowej, a tym samym wiarygodność wyniku. W praktyce technik czy personel pomocniczy musi pilnować, żeby pacjent miał właściwe przeciwwskazania ocenione (np. ciężka niewydolność krążenia, perforacja, ostre zapalenie otrzewnej) oraz żeby sprzęt był prawidłowo zdezynfekowany zgodnie z procedurami endoskopowymi. Moim zdaniem warto też zapamiętać prostą zasadę: kolonoskopia = jelito grube, gastroskopia = przełyk, żołądek i dwunastnica. To pomaga na egzaminach i w praktyce na oddziale, kiedy lekarz zleca różne badania endoskopowe i trzeba je dobrze od siebie odróżniać.
W tym pytaniu bardzo łatwo pomylić różne badania endoskopowe przewodu pokarmowego, bo nazwy są podobne i wszystkie dotyczą „oglądania od środka”. Kolonoskopia jednak ma ściśle określony zakres – służy do oceny błony śluzowej jelita grubego, a nie żołądka, dwunastnicy czy jelita cienkiego. To jest taki standardowy podział, który funkcjonuje w gastroenterologii i w praktyce szpitalnej. Jeżeli chcemy ocenić błonę śluzową żołądka lub dwunastnicy, używamy gastroskopii (a dokładniej: ezofagogastroduodenoskopii). Endoskop jest wtedy wprowadzany przez usta, przez przełyk do żołądka i dalej do opuszki i części zstępującej dwunastnicy. Kolonoskopia natomiast zaczyna się od strony odbytu i idzie „od dołu” w kierunku kątnicy, czasem aż do końcowego odcinka jelita krętego, ale podstawowym celem pozostaje jelito grube. Częsty błąd myślowy polega na tym, że skoro kolonoskopia jest długa i sięga daleko, to „na pewno” obejmuje też jelito cienkie – w praktyce tak nie jest, bo jelito cienkie ma zupełnie inną długość i budowę, a jego pełna ocena wymaga innych metod, jak enteroskopia dwubalonowa czy kapsułka endoskopowa. Jelito cienkie, poza krótkim końcowym fragmentem, nie jest rutynowo oceniane w klasycznej kolonoskopii. Podobnie mylenie kolonoskopii z „badaniem całego brzucha” jest dość typowe u osób zaczynających naukę – tu warto pamiętać, że każde badanie endoskopowe ma swój jasno określony odcinek przewodu pokarmowego. Z punktu widzenia dobrych praktyk medycznych bardzo ważne jest, żeby poprawnie kojarzyć nazwę procedury z jej zakresem anatomicznym, bo od tego zależy właściwe zlecenie badania, przygotowanie pacjenta i interpretacja wyniku. W realnej pracy w szpitalu błędne skojarzenie może prowadzić do niepotrzebnego badania albo do pominięcia istotnej patologii w innym odcinku przewodu pokarmowego.