Prawidłowo wskazany odcinek ST odpowiada fazie powolnej repolaryzacji komór, czyli tzw. fazie plateau potencjału czynnościowego kardiomiocytów. W klasycznej fizjologii błony komórkowej serca jest to głównie faza 2 potencjału czynnościowego komórek roboczych mięśnia komór. W tym czasie do wnętrza komór napływają wolne kanały wapniowe typu L (Ca2+), a jednocześnie część jonów potasu (K+) wypływa na zewnątrz. Bilans tych prądów powoduje, że napięcie błonowe utrzymuje się przez pewien czas na w miarę stałym poziomie – właśnie to plateau odzwierciedla się na EKG jako odcinek ST, który w warunkach prawidłowych jest izoelektryczny, czyli leży na linii izoelektrycznej. W praktyce technika EKG bardzo mocno opiera się na ocenie odcinka ST. W standardach interpretacji (np. zalecenia ESC/ACC) analiza uniesienia lub obniżenia ST jest kluczowa w rozpoznawaniu ostrego zespołu wieńcowego z uniesieniem odcinka ST (STEMI) albo niedokrwienia podwsierdziowego. Dla technika wykonującego badanie to oznacza, że trzeba bardzo pilnować jakości zapisu: dobra przyczepność elektrod, minimalizacja artefaktów mięśniowych, właściwa filtracja. Z mojego doświadczenia, jeśli odcinek ST „pływa” przez złe uziemienie czy ruch pacjenta, lekarz może mieć realny problem z oceną, czy to prawdziwe uniesienie, czy tylko artefakt. Warto też pamiętać, że odcinek ST analizujemy zawsze w kontekście całej krzywej – końcówki zespołu QRS i początku załamka T. Wzorzec jest taki: QRS odpowiada depolaryzacji komór, potem odcinek ST – faza powolnej repolaryzacji, a załamek T – szybsza, końcowa repolaryzacja komór. Umiejętność świadomego powiązania tych elementów z fizjologią błony komórkowej bardzo pomaga w praktycznej interpretacji zapisu i w szybkim wychwytywaniu patologii, szczególnie w dyżurach SOR czy w pracowniach diagnostyki nieinwazyjnej.
W tym pytaniu łatwo się pomylić, bo wiele osób intuicyjnie próbuje przyporządkować różne fragmenty EKG do „jakiejś repolaryzacji” bez przypomnienia sobie pełnego przebiegu potencjału czynnościowego kardiomiocytów. Trzeba zacząć od podstaw: załamek P to zapis depolaryzacji przedsionków, czyli pobudzenia elektrycznego rozchodzącego się przez mięsień przedsionków. W tym momencie komory jeszcze nie biorą udziału w cyklu elektrycznym, więc nie ma mowy, żeby załamek P odpowiadał jakiejkolwiek repolaryzacji komór. To po prostu inny etap pracy serca. Podobna pułapka dotyczy załamka Q. Jest on elementem zespołu QRS i odzwierciedla początkową fazę depolaryzacji komór, najczęściej przegrody międzykomorowej. Cały zespół QRS, niezależnie od szczegółowego kształtu, opisuje szybkie rozprzestrzenianie się pobudzenia w mięśniu komór. To faza szybkiego napływu jonów sodu (Na+) do wnętrza komórek, czyli faza 0 potencjału czynnościowego. Czyli znowu – mamy do czynienia z procesem depolaryzacji, a nie repolaryzacji. Mylenie QRS z repolaryzacją wynika często z tego, że jest to najbardziej „widoczny” element zapisu, ale fizjologicznie pełni zupełnie inną rolę. Odcinek TP bywa traktowany jako „czas spoczynku” serca. W praktyce to odstęp między końcem repolaryzacji komór (koniec załamka T) a początkiem kolejnej depolaryzacji przedsionków (początek załamka P). Ten fragment odpowiada fazie rozkurczu elektrycznego, okresowi diastolicznemu, kiedy mięsień jest w stanie spoczynku elektrycznego i przygotowuje się do kolejnego cyklu. Nie zachodzi tu powolna repolaryzacja komór – ona już się zakończyła. Repolaryzacja komór ma dwie główne „twarze” w EKG. Faza powolna, tzw. plateau, odpowiada właśnie odcinkowi ST i jest kluczowa dla oceny niedokrwienia mięśnia sercowego. Natomiast końcowa, szybsza część repolaryzacji komór odzwierciedla się w załamku T. Typowy błąd myślowy polega na tym, że ktoś skojarzy repolaryzację tylko z załamkiem T i zapomina, że proces jest rozciągnięty w czasie i zaczyna już w trakcie odcinka ST. Z punktu widzenia praktyki diagnostycznej to rozróżnienie jest bardzo ważne: zmiany w odcinku ST (uniesienia, obniżenia, poziome lub skośne) są jednym z głównych kryteriów ostrych stanów wieńcowych według standardów ESC, natomiast zmiany w załamku T często mówią bardziej o przebytych, przewlekłych lub mniej ostrych zaburzeniach. Dlatego warto utrwalić sobie, że jeśli mówimy o powolnej repolaryzacji komór na EKG, to wskazujemy na odcinek ST, a nie na załamek P, Q czy odcinek TP.