Prawidłowo – w diagnostyce rezonansem magnetycznym standardowo wykorzystuje się paramagnetyczne środki kontrastujące na bazie gadolinu. To są związki chelatowe gadolinu (np. gadobutrol, gadopentetat, gadoterat), które skracają czasy relaksacji T1 protonów wody, przez co badane struktury po podaniu kontrastu stają się jaśniejsze na obrazach T1-zależnych. Dzięki temu można lepiej uwidocznić zmiany zapalne, nowotworowe, naczyniowe czy zaburzenia bariery krew–mózg. W praktyce klinicznej gadolin stosuje się np. w badaniach MR mózgu przy podejrzeniu guza, stwardnienia rozsianego, przerzutów, w angio-MR (MRA) tętnic szyjnych czy tętnic kończyn dolnych, a także w badaniach serca i wątroby. Co ważne, środki gadolinowe są z założenia wodnorozpuszczalne i podawane dożylnie w dawkach mierzonych w mmol/kg, zgodnie z zaleceniami producenta i wytycznymi towarzystw radiologicznych. W odróżnieniu od kontrastów jodowych używanych w TK, gadolin nie opiera się na pochłanianiu promieniowania jonizującego, tylko na modyfikowaniu właściwości magnetycznych tkanek, co jest spójne z fizyką MRI. W dobrych praktykach zawsze zwraca się uwagę na ocenę czynności nerek przed podaniem gadolinu (szczególnie eGFR), ponieważ u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek istnieje ryzyko nefrogennego układowego włóknienia, chociaż przy nowocześniejszych, makrocyklicznych preparatach jest ono bardzo małe. Moim zdaniem warto też pamiętać, że w MRI nie stosuje się klasycznych kontrastów barytowych ani typowych jodowych kontrastów do przewodu pokarmowego – to częste pytanie na egzaminach i w praktyce bywa mylone przez osoby przyzwyczajone do RTG i TK.
W diagnostyce rezonansem magnetycznym kluczowe jest zrozumienie, że sam mechanizm obrazowania jest zupełnie inny niż w RTG czy tomografii komputerowej. MRI nie wykorzystuje promieniowania jonizującego, tylko zjawisko rezonansu magnetycznego jąder wodoru w silnym polu magnetycznym. Dlatego środki kontrastujące muszą wpływać na właściwości magnetyczne tkanek (relaksację T1/T2), a nie na pochłanianie promieniowania rentgenowskiego. Stąd typowe kontrasty jodowe, zarówno rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne w wodzie, są projektowane głównie z myślą o badaniach TK i klasycznych badaniach rentgenowskich z kontrastem. Ich zadaniem jest zwiększenie pochłaniania promieniowania X dzięki wysokiej liczbie atomowej jodu, a nie modyfikacja sygnału magnetycznego. Z mojego doświadczenia jednym z najczęstszych błędów myślowych jest automatyczne przenoszenie wiedzy z TK na MRI: skoro „do kontrastu dożylnie dajemy jod”, to część osób zakłada, że tak musi być wszędzie. Tymczasem w MRI standardem są paramagnetyczne chelaty gadolinu, które skracają czasy relaksacji T1 i T2, a nie kontrasty jodowe. Podobnie środki na bazie siarczanu baru są typowo stosowane w diagnostyce przewodu pokarmowego w badaniach RTG (np. pasaż, wlew kontrastowy, badania żołądka czy jelita grubego). Siarczan baru jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, świetnie pochłania promieniowanie X i dobrze obrysowuje światło przewodu pokarmowego na zdjęciach rentgenowskich. Jednak w MRI nie daje on żadnego sensownego efektu kontrastowego, bo nie wpływa właściwie na relaksację protonów wody w takim stopniu, jak gadolin. W dodatku podanie barytu dożylnie byłoby skrajnie niebezpieczne, więc w rezonansie w ogóle się go w ten sposób nie używa. Kontrasty jodowe rozpuszczalne w wodzie, które znamy z TK (np. środki niskoosmolalne), są stosowane właśnie tam, gdzie liczy się różnica w pochłanianiu promieniowania – czyli w TK naczyń, TK jamy brzusznej, badań urograficznych. W MRI podanie takiego kontrastu nie miałoby sensu fizycznego, bo aparat MRI nie mierzy promieniowania przechodzącego przez ciało, tylko sygnał radiowy wynikający z zachowania protonów w polu magnetycznym. Dlatego dobre praktyki radiologiczne jasno rozdzielają: gadolin do MRI, jod i bar do badań opartych na promieniowaniu X. Pomieszanie tych grup wynika zwykle z kojarzenia słowa „kontrast” jako czegoś uniwersalnego, a w rzeczywistości każde badanie ma swoje specyficzne środki kontrastujące, dobrane do fizyki danej metody obrazowania.