Na obrazie cyfrowej angiografii subtrakcyjnej (DSA) strzałka rzeczywiście wskazuje pień ramienno‑głowowy, czyli pierwszą dużą gałąź łuku aorty wychodzącą po prawej stronie pacjenta. W klasycznej anatomii naczyniowej łuku aorty kolejność odejścia naczyń jest dość stała: najpierw pień ramienno‑głowowy, potem tętnica szyjna wspólna lewa, a następnie tętnica podobojczykowa lewa. Na obrazie DSA w projekcji AP pień ramienno‑głowowy jest widoczny jako stosunkowo krótki, szeroki pień, który następnie dzieli się na tętnicę szyjną wspólną prawą i tętnicę podobojczykową prawą. To rozwidlenie, takie jakby „Y”, jest bardzo charakterystyczne i właśnie w jego okolicy zwykle kieruje się wzrok przy ocenie tego typu badań. Moim zdaniem, w praktyce technika obrazowania ma tu ogromne znaczenie. Przy dobrze wykonanej angiografii z podaniem kontrastu do aorty wstępującej łuk aorty i jego główne odgałęzienia wypełniają się jednocześnie, co pozwala łatwo rozpoznać pień ramienno‑głowowy po jego położeniu najbardziej po prawej stronie oraz po tym, że dalej dzieli się na dwa duże naczynia. Z kolei tętnica szyjna wspólna prawa będzie już gałęzią wtórną, bardziej dogłowowo i przyśrodkowo, o przebiegu prawie pionowym ku górze. W dobrych praktykach radiologicznych podkreśla się, że przy interpretacji DSA nie wystarczy patrzeć na sam fragment wskazany strzałką, tylko trzeba „czytać” cały układ naczyń: skąd naczynie wychodzi, w jakiej kolejności, pod jakim kątem, jakie ma dalsze rozgałęzienia. To bardzo pomaga odróżnić np. pień ramienno‑głowowy od tętnicy szyjnej wspólnej prawej. W codziennej pracy (np. przy planowaniu zabiegów wewnątrznaczyniowych, implantacji stentów w łuku aorty, czy przy kwalifikacji do zabiegów na tętnicach szyjnych) prawidłowa identyfikacja pnia ramienno‑głowowego jest kluczowa, bo od niej zależy wybór odpowiedniego dostępu naczyniowego, rodzaju cewnika oraz bezpieczeństwo całej procedury. Dobrze, że kojarzysz ten obraz z anatomią łuku aorty, bo to jest dokładnie to, czego oczekują od personelu pracowni hemodynamicznej i radiologii zabiegowej.
Na tym typie obrazu – cyfrowej angiografii subtrakcyjnej łuku aorty – najczęstszy błąd polega na myleniu dużych naczyń wychodzących z aorty z naczyniami płucnymi lub z pojedynczymi tętnicami szyjnymi. Wynika to zwykle z patrzenia tylko na kształt jednego fragmentu, bez uwzględnienia całego układu anatomicznego i kolejności odejścia naczyń. W tym przypadku widoczny jest klasyczny łuk aorty, a od jego górnej części odchodzą trzy główne pnie tętnicze: po prawej stronie obrazowania pień ramienno‑głowowy, dalej tętnica szyjna wspólna lewa i najbardziej z boku tętnica podobojczykowa lewa. Pień płucny w ogóle nie pasuje do tego obrazu – anatomicznie wychodzi z prawej komory serca, przebiega bardziej przednio i nie tworzy tak charakterystycznych, symetrycznych odgałęzień jak gałęzie łuku aorty. Na klasycznej aortografii łuk aorty jest wypełniony kontrastem, natomiast pień płucny byłby widoczny przy zupełnie innym typie badania (np. angiografii tętnic płucnych) i z reguły w innej projekcji. Mylenie tych struktur wynika często z automatycznego kojarzenia „dużego naczynia w klatce piersiowej” z pniem płucnym, bez analizy miejsca podania kontrastu i przebiegu naczynia. Żyła płucna górna prawa to z kolei naczynie żylne, cienkościenne, uchodzące do lewego przedsionka, położone bardziej ku tyłowi. Na DSA po podaniu kontrastu do aorty praktycznie nie będzie się ona wyraźnie kontrastowała w tej fazie, a jej przebieg i średnica są zupełnie inne niż w przypadku grubego, tętniczego pnia wychodzącego z aorty. Jej wybór świadczy zwykle o braku rozróżnienia między układem tętniczym i żylnym w klatce piersiowej na obrazach angiograficznych. Tętnica szyjna wspólna prawa jest rzeczywiście blisko anatomicznie związana z pniem ramienno‑głowowym, ale nie jest pierwszą gałęzią łuku aorty, tylko jego gałęzią pośrednią. Najpierw od łuku odchodzi pień ramienno‑głowowy, a dopiero on dzieli się na tętnicę szyjną wspólną prawą i tętnicę podobojczykową prawą. Na obrazie DSA tętnica szyjna wspólna prawa będzie więc widoczna wyżej, bardziej pionowo, po rozwidleniu. Typowy błąd to „skracanie” tego schematu i nazywanie całego segmentu od łuku aż do szyi tętnicą szyjną wspólną, bez dostrzeżenia miejsca jej odejścia od pnia ramienno‑głowowego. Dlatego przy nauce anatomii w obrazowaniu warto ćwiczyć patrzenie na cały przebieg naczynia, jego początek, rozgałęzienia i relacje z innymi strukturami, a nie tylko na fragment wskazany strzałką.