Prawidłowy skrót dla czynnościowej pojemności zalegającej to FRC, czyli z angielskiego functional residual capacity. Ten parametr opisuje objętość powietrza, która pozostaje w płucach po spokojnym, biernym wydechu – ani wymuszonym, ani maksymalnym, po prostu po zwykłym oddechu. Z technicznego punktu widzenia FRC = RV + ERV, czyli suma objętości zalegającej (residual volume) oraz zapasowej objętości wydechowej (expiratory reserve volume). W spirometrii klasycznej FRC nie jest mierzona bezpośrednio, bo spirometr nie „widzi” powietrza, którego nie można wydmuchać. Do oceny FRC stosuje się więc metody takie jak pletyzmografia całego ciała, metoda rozcieńczenia helu czy metoda wypłukiwania azotu. W praktyce FRC ma duże znaczenie kliniczne – w chorobach obturacyjnych (np. POChP, ciężka astma) FRC zwykle wzrasta z powodu pułapkowania powietrza, a w chorobach restrykcyjnych (np. zwłóknienie płuc, kifoza) spada, bo cała objętość płuc jest zmniejszona. W anestezjologii FRC jest ważna przy planowaniu wentylacji mechanicznej i w pozycjonowaniu pacjenta – np. u osób otyłych FRC mocno maleje w pozycji leżącej, co zwiększa ryzyko niedodmy. Moim zdaniem warto ten skrót naprawdę dobrze zapamiętać, bo FRC często pojawia się w opisach badań spirometrycznych, w interpretacji pletyzmografii i w standardach takich jak zalecenia ATS/ERS dotyczące badań czynnościowych układu oddechowego. Jeżeli rozumiesz, że FRC to „powietrze po zwykłym wydechu”, łatwiej jest później logicznie ogarnąć wszystkie pozostałe objętości i pojemności płucne.
Czynnościowa pojemność zalegająca to pojęcie, które bardzo łatwo pomylić z innymi objętościami płucnymi, bo nazwy i skróty są do siebie podobne, a wszystko kręci się wokół tych samych kilku litrów powietrza. Czynnościowa pojemność zalegająca oznaczana jest skrótem FRC (functional residual capacity) i opisuje ilość powietrza pozostającą w płucach po spokojnym wydechu. To jest stan równowagi między sprężystością płuc a sprężystością ściany klatki piersiowej. Wiele osób intuicyjnie zaznacza TLC, bo brzmi to „poważnie” – total lung capacity, czyli całkowita pojemność płuc. TLC to jednak maksymalna objętość gazu w płucach po najgłębszym możliwym wdechu. To zupełnie inny punkt krzywej oddechowej, skrajnie po stronie wdechu, podczas gdy FRC leży w środku, przy spokojnym oddychaniu. Utożsamianie TLC z FRC to typowy błąd polegający na myleniu pojemności opisujących maksima z pojemnościami opisującymi stan spoczynkowy. Kolejne częste skojarzenie to RV – residual volume, czyli objętość zalegająca. Sama nazwa „zalegająca” podpowiada, że może chodzić właśnie o czynnościową pojemność zalegającą. Problem w tym, że RV obejmuje tylko powietrze, którego nie można usunąć nawet przy maksymalnie forsownym wydechu. FRC jest większa, bo zawiera RV oraz dodatkowo zapasową objętość wydechową (ERV). Mylenie RV z FRC wynika zwykle z tego, że ktoś kojarzy słowo „zalegająca”, ale nie pamięta, że FRC to pojemność (czyli suma), a RV to tylko jedna z objętości. Odpowiedź TV też bywa wybierana przez osoby, które trzymają się bardziej podstaw: TV, czyli tidal volume, to objętość oddechowa – ilość powietrza nabieranego i wydychanego w jednym spokojnym oddechu. To tylko „porcja” powietrza, która krąży między wdechem a wydechem, a nie to, co zostaje w płucach po wydechu. Z mojego doświadczenia najbezpieczniej jest zapamiętać proste skojarzenie: po spokojnym wydechu zostaje FRC, po maksymalnym wydechu zostaje RV, a po maksymalnym wdechu mamy TLC. W dobrych praktykach interpretacji badań czynnościowych układu oddechowego, zgodnie z zaleceniami ATS/ERS, rozróżnienie tych parametrów jest kluczowe, bo każdy z nich inaczej zmienia się w chorobach obturacyjnych i restrykcyjnych. Bez tego łatwo się pogubić w opisie spirometrii czy pletyzmografii i wyciągnąć błędne wnioski kliniczne.