Prawidłowo – istota radioizotopowej terapii w medycynie nuklearnej polega na podaniu radiofarmaceutyku emitującego głównie promieniowanie β ze źródeł otwartych, czyli takiego, który wnika do organizmu (do krwi, tkanek, narządów), a nie jest zamknięty w jakiejś osłonie czy aplikatorze. Promieniowanie beta ma stosunkowo krótki zasięg w tkankach (zwykle kilka milimetrów), dzięki czemu dawka pochłonięta koncentruje się w obrębie zmiany chorobowej – guza, przerzutów do kości, nadczynnego guzka tarczycy – a mniej uszkadza otaczające, zdrowe tkanki. To jest właśnie ten „terapeutyczny” efekt medycyny nuklearnej, w odróżnieniu od diagnostyki scyntygraficznej, gdzie ważniejsze jest promieniowanie γ rejestrowane przez gammakamerę. Typowy przykład z praktyki: leczenie nadczynności tarczycy radiojodem I-131 – izotop jest podawany doustnie, kumuluje się w tarczycy i dzięki emisji β niszczy komórki produkujące nadmiar hormonów. Inne przykłady to terapia przerzutów do kości z użyciem Sr-89 czy Sm-153, albo nowocześniejsze terapie receptorowe (np. 177Lu-DOTATATE w guzach neuroendokrynnych). We wszystkich tych przypadkach stosuje się źródła otwarte – radiofarmaceutyk krąży w organizmie i jest częściowo wydalany, dlatego obowiązują ścisłe zasady ochrony radiologicznej: wydzielone sale, kontrola skażeń, instrukcje dla pacjenta po wypisie. Moim zdaniem warto zapamiętać prostą zasadę: β = leczenie (terapia), γ = obrazowanie (diagnostyka), oczywiście z pewnymi wyjątkami, ale jako skrót myślowy działa całkiem dobrze.
W tym zadaniu łatwo pomylić pojęcia z różnych działów radiologii, szczególnie jeśli w głowie mieszają się teleterapia, brachyterapia i medycyna nuklearna. Odpowiedzi odwołujące się do odległości 50 cm czy 100 cm od pacjenta bardziej pasują do opisu teleterapii, gdzie mamy zewnętrzne źródło promieniowania (np. akcelerator liniowy), ustawiane w określonej geometrii względem chorego. W radioizotopowej terapii medycyny nuklearnej nie chodzi o to, gdzie fizycznie stoi źródło w przestrzeni, tylko o to, że jest ono wprowadzone do organizmu w postaci radiofarmaceutyku – czyli mamy tzw. źródło otwarte. W praktyce personel oczywiście zachowuje dystans od pacjenta ze względów ochrony radiologicznej, ale to nie definiuje istoty samej metody. Błędne jest też utożsamianie radioizotopowej terapii z promieniowaniem γ. Promieniowanie gamma jest idealne do diagnostyki, bo dobrze „ucieka” z organizmu i może być zarejestrowane przez gammakamerę lub PET, ale słabiej nadaje się do precyzyjnego niszczenia małych ognisk chorobowych bez zbytniego napromieniania reszty ciała. W terapii izotopowej zależy nam na dostarczeniu wysokiej dawki miejscowo, na niewielkim obszarze. Dlatego preferuje się izotopy emitujące promieniowanie β o krótkim zasięgu w tkankach – energia jest oddawana bardzo lokalnie, co zwiększa skuteczność leczenia i ogranicza uszkodzenia zdrowych narządów. Typowy błąd myślowy polega na tym, że skoro „w radiologii” często mówi się o promieniowaniu γ, to ktoś automatycznie zakłada, że każde leczenie promieniowaniem jonizującym musi się na nim opierać. Tymczasem w medycynie nuklearnej rozróżniamy wyraźnie tryb diagnostyczny (głównie γ, PET) i terapeutyczny (β, czasem α), a pojęcie „źródła otwartego” oznacza substancję wprowadzoną do wnętrza organizmu, a nie urządzenie stojące obok stołu pacjenta.