Prawidłowo: CTV, czyli Clinical Target Volume, po polsku tłumaczymy właśnie jako kliniczny obszar napromieniania. To nie jest tylko sam guz, ale cały obszar, w którym z dużym prawdopodobieństwem mogą znajdować się komórki nowotworowe – nawet jeśli ich nie widać dokładnie w badaniach obrazowych. Moim zdaniem to jedno z kluczowych pojęć w radioterapii, bo od dobrego zdefiniowania CTV zależy, czy leczenie będzie skuteczne onkologicznie. W praktyce planowania radioterapii zaczyna się od GTV (Gross Tumor Volume), czyli makroskopowo widocznego guza w TK/MR, a następnie lekarz radioterapeuta powiększa ten obszar o strefę potencjalnego mikroskopowego nacieku – i to jest właśnie CTV. Dobrze to widać np. w napromienianiu raka prostaty: CTV obejmuje nie tylko samą prostatę, ale czasem też pęcherzyki nasienne albo regionalne węzły chłonne, jeśli są wskazania. Dopiero na bazie CTV fizyk medyczny i lekarz definiują PTV (Planned Target Volume), czyli zaplanowany obszar napromieniania, dodając marginesy na błędy ustawienia pacjenta, ruchy oddechowe, zmienność wypełnienia pęcherza czy jelit. W wytycznych ICRU (np. raporty 50, 62) wyraźnie rozróżnia się GTV, CTV i PTV, żeby cały zespół mówił tym samym językiem. W dobrze prowadzonym ośrodku radioterapii zawsze dokumentuje się te objętości w systemie planowania leczenia, co ułatwia kontrolę jakości, porównywanie planów i audyty. Z mojego doświadczenia, kto raz porządnie zrozumie różnicę między CTV a PTV, temu dużo łatwiej ogarnąć resztę planowania napromieniania.
W radioterapii bardzo łatwo pomylić nazwy poszczególnych objętości, bo wszystkie brzmią podobnie i dotyczą mniej więcej tego samego obszaru ciała pacjenta. W rzeczywistości jednak każde z tych pojęć ma swoją konkretną rolę w planowaniu leczenia i ich zamiana prowadzi do nieporozumień, a czasem nawet do błędów klinicznych. Skrót CTV nie oznacza po prostu obszaru guza. Obszar guza, czyli to co makroskopowo widzimy w TK, MR lub PET, nazywa się GTV (Gross Tumor Volume). GTV to widoczna masa nowotworu, bez dodatkowych marginesów. CTV, czyli Clinical Target Volume, jest pojęciem szerszym: obejmuje GTV oraz strefę potencjalnego mikroskopowego nacieku nowotworu, a czasem także regionalne węzły chłonne, jeśli z punktu widzenia onkologicznego są zagrożone zajęciem. Dlatego utożsamianie CTV tylko z guzem jest zbyt dużym uproszczeniem. Równie mylące jest traktowanie CTV jako „obszaru leczonego” w potocznym sensie. W praktyce klinicznej obszar faktycznie napromieniany wiąże się z PTV, czyli Planned Target Volume, a nie z samym CTV. CTV jest strukturą kliniczną, wynikającą z wiedzy lekarza o biologii nowotworu i drogach szerzenia się choroby. PTV natomiast powstaje z CTV poprzez dodanie marginesów technicznych i geometrycznych, które mają uwzględnić niepewności ustawienia pacjenta, ruchy narządów, różnice między frakcjami. Stąd odpowiedź mówiąca, że CTV to zaplanowany obszar napromieniania, też jest nieprawidłowa – opisuje raczej definicję PTV. W wytycznych ICRU oraz w dobrych praktykach ośrodków radioterapii zawsze rozróżnia się te pojęcia: GTV – guz makroskopowy, CTV – kliniczny obszar napromieniania, PTV – zaplanowany obszar napromieniania. Typowym błędem myślowym jest skracanie całego procesu planowania do jednego „pola napromieniania” i wrzucanie wszystkich objętości do jednego worka. Tymczasem to rozdzielenie na GTV, CTV i PTV pozwala osobno uwzględnić biologię guza, ryzyko mikroskopowego nacieku oraz czysto techniczne ograniczenia aparatu i pozycjonowania. Z punktu widzenia jakości i bezpieczeństwa leczenia to rozróżnienie jest absolutnie kluczowe.