Prawidłowo – w cystografii wstępującej środek kontrastowy zawsze podajemy bezpośrednio do pęcherza moczowego, najczęściej przez cewnik założony przez cewkę moczową. Jest to badanie „dolnych dróg moczowych”, więc interesuje nas obraz pęcherza, czasem także odpływy wsteczne do moczowodów, a nie układ kielichowo‑miedniczkowy nerki. Technicznie wygląda to tak, że pacjent ma założony jałowy cewnik, pęcherz opróżnia się z moczu, a następnie powoli wypełnia rozcieńczonym środkiem cieniującym. W trakcie wypełniania wykonuje się zdjęcia RTG w różnych projekcjach, a potem też w fazie mikcji (cystografia mikcyjna), żeby ocenić ewentualny odpływ pęcherzowo‑moczowodowy, uchyłki, przetoki czy pęknięcie ściany pęcherza. Z mojego doświadczenia w pracowni radiologicznej bardzo ważne jest, żeby nie przepełnić pęcherza – zwykle trzymamy się objętości około fizjologicznej pojemności pęcherza, a u dzieci nawet mniej, zgodnie z masą ciała i zaleceniami lekarza. Standardy dobrej praktyki mówią też o zachowaniu pełnej aseptyki przy zakładaniu cewnika, kontroli ewentualnych przeciwwskazań (zakażenie układu moczowego, świeże krwawienie), stosowaniu odpowiedniego kontrastu jodowego rozpuszczalnego w wodzie oraz dokładnym poinformowaniu pacjenta o przebiegu badania. Warto kojarzyć, że każda nazwa badania coś sugeruje: „cysto‑” odnosi się do pęcherza moczowego, tak jak „pielo‑” do miedniczki nerkowej. Dzięki temu łatwiej odróżnić cystografię (kontrast w pęcherzu) od urografii czy pielografii (kontrast w górnych drogach moczowych).
W tym zadaniu łatwo pomylić różne typy badań kontrastowych dróg moczowych, bo nazwy są do siebie podobne, a techniki podania kontrastu mocno się różnią. Cystografia wstępująca dotyczy pęcherza moczowego, a nie nerek, więc wszelkie skojarzenia z układem kielichowo‑miedniczkowym prowadzą na manowce. Podanie środka kontrastowego bezpośrednio do układu kielichowo‑miedniczkowego jest charakterystyczne raczej dla pielografii wstępującej albo dla procedur wykonywanych przez nefrostomię. Tam rzeczywiście kontrast trafia do miedniczki nerki, ale celem jest ocena górnych dróg moczowych: miedniczki, kielichów, moczowodów. To zupełnie inna procedura niż cystografia. Podanie kontrastu „przez powłoki skórne do miedniczki nerkowej” sugeruje nakłucie przezskórne, co kojarzy się z przezskórną pielografią lub zabiegami urologicznymi pod kontrolą RTG lub USG. Takie postępowanie jest bardziej inwazyjne, używa się go w szczególnych sytuacjach klinicznych, np. przy niedrożności moczowodu, ale nie ma nic wspólnego ze standardową cystografią wstępującą. Z kolei wsteczne podanie kontrastu do moczowodu to technika stosowana w ureteropielografii wstępującej, często wykonywanej przez urologa z użyciem cystoskopu. Kontrast wprowadza się wtedy do moczowodu, żeby uwidocznić jego przebieg i górne drogi moczowe, np. przy podejrzeniu zwężeń czy kamicy. Typowym błędem myślowym jest założenie, że „wstępująca” zawsze oznacza podawanie kontrastu w górne piętra układu moczowego. Tymczasem przymiotnik „wstępująca” w nazwie cystografii odnosi się tylko do kierunku podania względem naturalnego przepływu moczu – kontrast podawany jest od strony cewki do pęcherza, a nie z krwi do moczu jak w badaniach dożylnych. W prawidłowo wykonanej cystografii wstępującej środkiem kontrastowym wypełniamy wyłącznie pęcherz (a czasem obrazowo również moczowody, gdy występuje odpływ), poprzez cewnik założony do pęcherza, z zachowaniem aseptyki i zgodnie z procedurami radiologicznymi. Rozróżnianie, gdzie dokładnie trafia kontrast i jaką drogą jest podawany, jest kluczowe, bo od tego zależy zarówno bezpieczeństwo pacjenta, jak i poprawna interpretacja obrazu.