Prawidłowo – klasycznym, wręcz podręcznikowym wskazaniem do wykonania scyntygrafii perfuzyjnej płuc jest właśnie podejrzenie zatorowości płucnej. Badanie perfuzyjne ocenia rozkład przepływu krwi w łożysku naczyniowym płuc, czyli mówiąc prościej: sprawdza, czy krew dociera równomiernie do wszystkich obszarów miąższu płucnego. W zatorowości płucnej fragment tętnicy płucnej zostaje zamknięty przez skrzeplinę, więc radiofarmaceutyk podany dożylnie nie dociera do odpowiedniego segmentu płuca i na obrazie scyntygraficznym widzimy ubytki perfuzji. Klasyczne jest porównywanie perfuzji z wentylacją (badanie V/Q – ventilation/perfusion). W zatorowości płucnej pojawiają się tzw. niezgodne ubytki: wentylacja jest zachowana, a perfuzja w danym obszarze jest wyraźnie upośledzona. To właśnie ten wzorzec w praktyce klinicznej bardzo silnie sugeruje zatorowość. Moim zdaniem warto zapamiętać, że scyntygrafia perfuzyjna jest szczególnie przydatna u pacjentów, u których nie można wykonać angio-TK (np. ciężka niewydolność nerek, uczulenie na jodowy środek kontrastowy, ciąża przy ograniczaniu dawki promieniowania). W wielu wytycznych medycyny nuklearnej i pulmonologii podkreśla się, że przy prawidłowym badaniu V/Q prawdopodobieństwo istotnej zatorowości jest bardzo małe. W codziennej pracy technika elektroradiologii ważne jest prawidłowe przygotowanie radiofarmaceutyku (najczęściej makroagregaty albuminy znakowane technetem-99m), odpowiednie ułożenie pacjenta, wykonanie kilku projekcji oraz współpraca z lekarzem w ocenie jakości obrazu. Dobrą praktyką jest też zawsze korelowanie wyniku scyntygrafii z obrazem RTG klatki piersiowej, żeby nie pomylić ubytków perfuzji z rozległymi zmianami strukturalnymi płuc.
W tym zadaniu łatwo wpaść w pułapkę myślenia, że skoro chodzi o płuca, to każde poważne schorzenie płuc będzie wskazaniem do scyntygrafii perfuzyjnej. To jednak tak nie działa. Ropień płuca i zapalenie płuc to przede wszystkim zmiany zapalne i destrukcyjne w miąższu płucnym, które najlepiej ocenia się w klasycznym RTG klatki piersiowej lub w tomografii komputerowej. W tych sytuacjach potrzebujemy dokładnego zobrazowania struktury anatomicznej: jamy ropnia, poziomu płynu, rozległości nacieku, ewentualnie zmian towarzyszących w opłucnej. Scyntygrafia perfuzyjna nie jest tu badaniem pierwszego wyboru, bo pokazuje głównie rozkład przepływu krwi, a nie szczegółową budowę miąższu. Oczywiście ciężkie zapalenie płuc może wtórnie zaburzać perfuzję, ale to jest bardziej ciekawostka fizjologiczna niż praktyczne wskazanie diagnostyczne. Podobnie w przypadku ropnia – metoda obrazowania z wyboru to TK z kontrastem, ewentualnie USG przezścienne przy zmianach obwodowych, a nie badania medycyny nuklearnej. Ciężkie nadciśnienie płucne to z kolei problem głównie hemodynamiczny i kardiologiczny. Podstawowe narzędzia to echo serca, cewnikowanie prawego serca, TK lub rezonans serca i dużych naczyń. Scyntygrafia perfuzyjna może mieć tu rolę pomocniczą (np. w różnicowaniu przyczyn nadciśnienia płucnego, gdy podejrzewamy przewlekłą zatorowość), ale samo nadciśnienie płucne jako takie nie jest bezpośrednim, głównym wskazaniem do tego badania. Typowy błąd myślowy polega na utożsamianiu każdego "poważnego" schorzenia płuc z potrzebą wykonania badań radioizotopowych. W praktyce klinicznej scyntygrafię perfuzyjną rezerwuje się głównie dla sytuacji, gdy trzeba ocenić przepływ w tętnicach płucnych, czyli przede wszystkim przy podejrzeniu zatorowości płucnej albo przy kwalifikacji do zabiegów torakochirurgicznych (ocena rezerwy perfuzyjnej płuca przed resekcją). Z mojego doświadczenia warto zapamiętać prostą zasadę: zmiana zapalna – najpierw RTG/TK; problem naczyniowy w płucach – rozważ scyntygrafię V/Q.