Formy rzeźby terenu oraz punkty widokowe, które pozwalają obserwować ukształtowanie większych fragmentów powierzchni Ziemi, nazywamy geostanowiskami geomorfologicznymi. To jest takie miejsce, gdzie można zobaczyć na własne oczy efekty procesów rzeźbotwórczych, takich jak erozja, wietrzenie, ruchy masowe czy działalność lodowców. W praktyce geoturystyki oraz edukacji terenowej, właśnie takie stanowiska są wykorzystywane do nauki o geologii i środowisku – bo najlepiej zrozumieć procesy, gdy zobaczy się je w terenie, a nie tylko na rysunku w podręczniku. Przykładem mogą być np. punkty widokowe na krawędziach dolin rzecznych, na szczytach wzgórz morenowych albo przy skarpach klifowych nad Bałtykiem. W standardach opisu geostanowisk (np. wg UNESCO czy Polskiego Towarzystwa Geologicznego) właśnie „geomorfologiczne” odnosi się do tych, gdzie głównym walorem jest rzeźba terenu, a nie np. skład skał czy procesy glebotwórcze. W mojej opinii warto pamiętać, że takie miejsca mają duże znaczenie nie tylko dla naukowców czy studentów, ale i dla planowania przestrzennego, ochrony krajobrazu i turystyki. Widać na nich jak natura modeluje teren – i można się trochę zainspirować do dalszego poznawania geologii Polski.
Odpowiedzi historyczne, pedologiczne oraz sedymentologiczne często pojawiają się w kontekście różnych typów geostanowisk, ale żadna z nich nie odnosi się bezpośrednio do form rzeźby terenu i punktów widokowych ukazujących ukształtowanie większego obszaru. Typowy błąd polega na myleniu rzeźby terenu z procesami glebotwórczymi (pedologia) albo z osadzaniem się skał (sedymentacja). Pedologiczne stanowiska to miejsca związane głównie z badaniem profilu gleby, jej warstw czy właściwości fizykochemicznych – one są ważne w rolnictwie albo przy analizie zanieczyszczeń, ale nie pokazują szeroko rozumianego krajobrazu i rzeźby. Sedymentologiczne dotyczą procesów odkładania się osadów, zwłaszcza tam, gdzie widać różne warstwy skał – na przykład na przekrojach wąwozów albo w kamieniołomach, gdzie analizuje się skład i genezę osadów, ale sam kształt terenu jest tutaj na drugim planie. Z kolei geostanowiska historyczne to miejsca ważne z punktu widzenia historii geologii, czasem z elementami archeologicznymi lub paleontologicznymi, ale niekoniecznie pokazujące typową rzeźbę terenu. W praktyce branżowej, na przykład przy projektach geoturystycznych, stosuje się jasne kryteria klasyfikacji i „geomorfologiczne” oznacza takie, w których to rzeźba – wzgórza, doliny, progi, krawędzie – stanowi główną wartość poznawczą. W moim odczuciu często spotykam się z mieszaniem tych pojęć wśród uczniów, bo wszystkie brzmią bardzo „geologicznie”, ale warto sięgać do definicji z podręczników i standardów, bo wtedy łatwiej rozpoznać, jak odróżnić dane typy stanowisk w terenie.