Skała osadowa o spoiwie wapnistym, czyli zawierająca w swoim składzie węglan wapnia (CaCO3), przy kontakcie z roztworem kwasu solnego (HCl) o stężeniu 10% zaczyna gwałtownie reagować. To tzw. reakcja burzenia się lub pienienia, która polega na wydzielaniu się dwutlenku węgla. Jest to bardzo charakterystyczne zjawisko wykorzystywane w praktyce geologicznej i budowlanej do szybkiego rozpoznawania skał takich jak wapień, margiel czy kreda. Cały ten proces wygląda tak, że po zakropieniu powierzchni skały kwasem pojawiają się drobne pęcherzyki gazu, które bardzo intensywnie się wydzielają – czasem aż do tego stopnia, że słychać delikatne syczenie. Z mojego doświadczenia wynika, że to jedna z najbardziej podstawowych reakcji, jaką każdy technik geolog powinien znać. Używa się jej np. w laboratoriach, ale też bezpośrednio w terenie podczas badań makroskopowych. Taką próbę można zobaczyć nawet w podręcznikach czy instrukcjach branżowych Głównego Instytutu Górnictwa. Bardzo ważne jest to, że taka reakcja zachodzi tylko w przypadku spoiwa wapnistego – inne typy spoiw, na przykład krzemionkowe czy ilaste, nie wykazują takiej burzliwej reakcji z HCl. Warto zapamiętać, że jeśli skała intensywnie się pieni po dodaniu kwasu, to mamy do czynienia z wapieniem lub marglem, co później ma znaczenie np. przy ocenie przydatności surowca budowlanego czy analizie geotechnicznej.
Wiedza na temat reakcji skał osadowych ze spoiwem wapnistym z kwasem solnym jest bardzo ważna w geologii, budownictwie i analizach laboratoryjnych. Często zdarza się, że osoby początkujące mylą objawy tej reakcji z innymi efektami fizykochemicznymi. Przykładowo, pojawia się przekonanie, że po zakropieniu powierzchni skały kwasem HCl skała może się rozpadać. Jednak w rzeczywistości sam kontakt z 10% kwasem nie prowadzi do natychmiastowej dezintegracji materiału skalnego – taka reakcja występuje co najwyżej w przypadku bardzo silnie spękanych, porowatych lub już zdegradowanych próbek, i nawet wtedy jest to bardzo rzadkie. Niektórym wydaje się, że skała zmienia kolor pod wpływem kwasu. W praktyce najczęściej nie ma to miejsca, bo HCl nie działa jak środek barwiący, nie wywołuje trwałych ani gwałtownych zmian koloru na powierzchni wapienia czy margla. Efekt kolorystyczny, jeśli się pojawi, jest raczej wynikiem usunięcia zabrudzeń lub odparowania wody. Często powtarzanym mitem jest, że kwas solny wywołuje nieprzyjemny zapach w reakcji ze skałą. Tymczasem typowa reakcja wapienia z kwasem HCl prowadzi do wydzielania bezwonnego dwutlenku węgla, a nie lotnych związków o zapachu. Zapach można zaobserwować jedynie w obecności związków siarki czy innych domieszek organicznych, co przy czystym wapieniu jest praktycznie niespotykane. Najważniejszym objawem pozwalającym zidentyfikować spoiwo wapniste jest właśnie intensywne burzenie się i pienienie pod wpływem kwasu. To proste, szybkie i niezwykle skuteczne narzędzie w pracy geologa terenowego lub laboranta. Dobre praktyki branżowe zalecają wykorzystywanie tej reakcji jako testu identyfikacyjnego, a wszelkie inne efekty należy traktować jako nietypowe i wymagające dalszej analizy. Dlatego tak ważne jest, by umieć rozpoznać tę charakterystyczną reakcję i nie mylić jej z innymi, mniej specyficznymi objawami chemicznymi czy fizycznymi.