Gnejs oczkowy to bardzo charakterystyczna odmiana gnejsu, którą rozpoznaje się głównie po wyraźnych, zaokrąglonych soczewkach (tzw. 'oczka'), powstałych w wyniku silnej rekrystalizacji i deformacji pierwotnych minerałów, najczęściej skaleni. Właśnie ta struktura oczkowa sprawia, że skała jest łatwa do odróżnienia od innych metamorficznych, nawet jeśli czasami barwa lub ogólna tekstura mogą wprowadzać w błąd. Gnejsy oczkowe to skały bardzo odporne na warunki atmosferyczne, dlatego chętnie stosuje się je w budownictwie drogowym czy jako kamień dekoracyjny, na przykład do budowy murków, schodów lub okładzin ściennych. Moim zdaniem, takie skały świetnie sprawdzają się również jako materiał do ogrodów skalnych – mają niebanalny wygląd dzięki tym 'oczkom', a jednocześnie są bardzo trwałe. W praktyce geologicznej i inżynierskiej przy klasyfikacji skał metamorficznych zawsze zwracamy uwagę na strukturę i skład mineralny – i tutaj te duże, widoczne 'oczka' naprawdę nie sposób przeoczyć. Warto też pamiętać, że gnejsy oczkowe są ważnym wskaźnikiem silnych przemian tektonicznych w historii geologicznej danego obszaru. Z mojego doświadczenia wynika, że kto raz zobaczy taką skałę, już jej raczej z niczym innym nie pomyli.
Jak się przyjrzeć tej skale, można łatwo pomylić ją z innymi skałami metamorficznymi, zwłaszcza jeśli nie ma się wprawy w rozpoznawaniu struktury czy tekstury. Kwarcyt często jest mylony z gnejsem, ale de facto przedstawia zupełnie inną strukturę – jest znacznie bardziej jednorodny, zbity, zbudowany głównie z ziaren kwarcu, a nie posiada tych charakterystycznych soczewek czy 'oczek'. Marmur z kolei, chociaż także skała metamorficzna, wyróżnia się dużo większą homogennością, ma krystaliczną, śnieżnobiałą (lub lekko barwną) strukturę, a nie warstwową czy oczkową teksturę typową dla gnejsu. Popularnym błędem jest też mylenie łupków z gnejsami – łupek muskowitowy ma wyraźną łupkowatość, dobrze się rozwarstwia, jest połyskujący dzięki obecności muskowitu, ale nie ma w sobie ani tych 'oczek', ani tak mocno zdeformowanej struktury. Moim zdaniem wiele osób wpada w pułapkę prostych skojarzeń – na przykład widząc coś błyszczącego, od razu myśli 'łupki', albo po prostu nie zwraca uwagi na makroskopową teksturę. Prawidłowa identyfikacja opiera się na obserwacji tych właśnie dużych, zaokrąglonych 'oczek' zbudowanych najczęściej ze skalenia, otoczonych pasmami drobniejszych minerałów, co jest typowe tylko dla gnejsu oczkowego. Standardy geologiczne jasno określają, że struktura oczkowa jest jednym z podstawowych kryteriów rozpoznawania tej skały. W praktyce terenowej to właśnie te cechy pozwalają jednoznacznie odróżnić gnejs oczkowy od innych skał metamorficznych – warto więc nie bazować tylko na ogólnym wyglądzie czy kolorze, ale uważnie przyjrzeć się strukturze i składnikom mineralnym.