Humus to kluczowy efekt procesu humifikacji, czyli przemiany odpadów organicznych, takich jak liście, resztki roślin czy kompost, w stabilną, bogatą w składniki organiczne frakcję gleby. Humifikacja odbywa się głównie w środowisku tlenowym, gdzie mikroorganizmy rozkładają złożone związki organiczne na prostsze, aż do powstania humusu. Co ciekawe, humus ma ogromne znaczenie praktyczne w rolnictwie i ogrodnictwie – poprawia strukturę gleby, zwiększa jej pojemność wodną i buforuje odczyn, przez co gleba lepiej radzi sobie z suszą i nadmiarem wody. Takie zastosowanie humusu można spotkać w większości profesjonalnych gospodarstw ekologicznych, gdzie nie używa się sztucznych nawozów. Moim zdaniem, znajomość procesów tworzenia humusu to podstawa w branży komunalnej i gospodarce odpadami – zwłaszcza teraz, gdy recykling organiczny nabiera znaczenia. Warto dodać, że według norm UE dotyczących kompostowania, wysoki udział humusu w produkcie końcowym to jedna z podstawowych wytycznych jakościowych przy ocenie dojrzałości kompostu. Bez humusu jako produktu końcowego humifikacji nie mielibyśmy żyznych gleb i efektywnego zamykania obiegu materii organicznej.
W pytaniu dotyczącym produktu humifikacji odpadów organicznych łatwo pomylić pojęcia związane z innymi procesami przetwarzania biomasy. Torf to materiał powstający w warunkach silnego uwodnienia, przy ograniczonym dostępie tlenu, głównie w torfowiskach; nie jest efektem humifikacji odpadów na skalę komunalną czy rolniczą, lecz raczej długotrwałych procesów geologicznych. Z kolei biogaz to mieszanina gazów, głównie metanu i dwutlenku węgla, która powstaje podczas fermentacji beztlenowej, czyli w zupełnie innym procesie niż humifikacja. Praktyka pokazuje, że ten błąd wynika często z utożsamiania jakiegokolwiek rozkładu odpadów z produkcją energii – a to przecież zupełnie inna technologia (biogazownie, nie kompostownie). Amoniak natomiast jest jednym z produktów rozkładu białek podczas mineralizacji odpadów organicznych, ale nie jest ostatecznym, stabilnym produktem humifikacji – jego obecność świadczy raczej o procesach gnilnych albo intensywnym rozkładzie azotu, ale nie prowadzi do powstania humusu jako wartościowego materiału glebowego. Często spotykam się z przekonaniem, że każda substancja powstająca z rozkładu materii organicznej może być celem przetwarzania odpadów komunalnych, ale to duże uproszczenie – profesjonalne systemy kompostowania dążą właśnie do wytworzenia humusu, bo to on jest najbardziej stabilny i cenny dla gleby. Kluczowe jest rozróżnienie: humifikacja to proces tlenowy, nastawiony na tworzenie bogatej materii organicznej, podczas gdy torf, biogaz i amoniak powstają w całkiem innych warunkach i mają inne zastosowania. Z mojego doświadczenia wynika, że jasność w tej kwestii bardzo ułatwia zrozumienie zasad gospodarki odpadami organicznymi i pomaga odróżnić poprawne praktyki recyklingu biologicznego od tych, które prowadzą do zupełnie innych produktów chemicznych i energetycznych.