Inwentaryzacja nadzwyczajna to proces, który jest przeprowadzany w sytuacjach wymagających szczególnej uwagi, takich jak kontrola przez urząd skarbowy. Tego typu inwentaryzacja może być inicjowana w odpowiedzi na wystąpienie nieprawidłowości, anomalii lub w ramach audytu. W praktyce oznacza to, że w przypadku podejrzenia o niezgodności w ewidencji towarów lub aktywów, urząd skarbowy ma prawo przeprowadzić nadzwyczajną inwentaryzację, która pozwala na weryfikację stanu faktycznego. W przeciwieństwie do inwentaryzacji okresowej, która odbywa się w regularnych odstępach czasu, lub inwentaryzacji ciągłej, gdzie stan magazynowy jest monitorowany na bieżąco, inwentaryzacja nadzwyczajna jest reakcją na konkretne okoliczności i podejrzane sytuacje. Przykład praktyczny może obejmować przypadek, w którym firma nie zgłasza dochodów zgodnie z obowiązującymi przepisami, co skutkuje decyzją urzędu skarbowego o przeprowadzeniu inspekcji i inwentaryzacji, aby ustalić rzeczywisty stan majątku.
Wybór inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, okresowej czy ciągłej jako odpowiedzi na pytanie o inwentaryzację nadzwyczajną pokazuje pewne nieporozumienia w zrozumieniu różnic pomiędzy tymi rodzajami inwentaryzacji. Inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza jest procesem, który ma miejsce w momencie przekazywania towarów lub aktywów między stronami, w celu potwierdzenia ich stanu i ilości na moment transferu. Jest to praktyka stosowana głównie w logistyce i nie ma zastosowania w kontekście kontroli skarbowej. Z kolei inwentaryzacja okresowa zakłada regularne sprawdzanie stanu zapasów w ustalonych odstępach czasu. Chociaż może być istotna z perspektywy zarządzania, to w przypadku interwencji urzędów skarbowych nie jest odpowiednia, ponieważ nie reaguje na konkretne zdarzenia kryzysowe. Inwentaryzacja ciągła z kolei polega na bieżącym monitorowaniu i rejestrowaniu stanu towarów, co z perspektywy operacyjnej jest dobre, ale nie odpowiada na potrzeby związane z nieoczekiwanymi kontrolami i audytami. Kluczowym błędem w rozumieniu tych terminów jest mylenie regularności i charakteru inwentaryzacji z okolicznościami, które ją wywołują. Nadzwyczajna inwentaryzacja jest odpowiedzią na konkretną sytuację, co odróżnia ją od pozostałych form inwentaryzacji, które są bardziej rutynowe.