Kontrszablon to narzędzie stosowane głównie w procesach kontroli i pomiarów, zwłaszcza wtedy, gdy mamy do czynienia z kształtami nieregularnymi, nietypowymi profilami albo elementami, które trudno zmierzyć klasyczną suwmiarką czy mikrometrem. Na rysunku cyfrowo oznaczony element to właśnie kontrszablon, czyli wzorzec odwzorowujący dokładnie negatyw określonego kształtu. Dzięki temu możemy szybko i bezpośrednio porównać obrabiany detal z wzorcem, a wszelkie odchyłki geometryczne są od razu widoczne. W praktyce warsztatowej często wykonuje się kontrszablony z blachy lub tworzyw sztucznych, co pozwala na wielokrotne i powtarzalne użycie. Spotkałem się nie raz, że kontrszablony ratują sytuację tam, gdzie dokumentacja techniczna jest niepełna albo detal jest robiony według wzoru 'z natury'. Dobrą praktyką jest regularna kontrola kontrszablonów i ich przechowywanie w odpowiednich warunkach, bo nawet niewielkie odkształcenia mogą zafałszować wyniki pomiarowe. W branży mechanicznej i ślusarskiej, szczególnie przy nietypowych zamówieniach, kontrszablony są niezastąpione. Standardy dotyczące wzorców pomiarowych i kontroli jakości, takie jak ISO 9001 czy PN-EN, również zalecają stosowanie tego typu rozwiązań przy produkcji seryjnej i jednostkowej.
Wiele osób utożsamia szablony bezpośrednie, nakładane i profilowe, zakładając, że każdy z nich może służyć do kontroli dowolnego kształtu detalu. W rzeczywistości jednak ich przeznaczenie jest jasno określone przez praktykę warsztatową oraz normy branżowe. Szablon bezpośredni to nic innego jak wzorzec odzwierciedlający dokładnie kształt mierzonego elementu, który wykorzystuje się głównie przy produkcji seryjnej, gdzie kształty są powtarzalne i stosunkowo proste. Szablon nakładany działa podobnie, ale jego głównym zadaniem jest szybka kontrola wymiarów zewnętrznych przez bezpośrednie przyłożenie do powierzchni detalu – tu jednak trudno nim zmierzyć krzywizny czy wnęki. Szablon profilowy natomiast jest narzędziem do precyzyjnego odwzorowywania konkretnego profilu, częściej stosowanym w stolarstwie czy ślusarstwie artystycznym. W przypadku kształtów skomplikowanych, z przetłoczeniami czy wybraniami, żaden z powyższych typów szablonów nie sprawdzi się tak dobrze jak kontrszablon, bo tylko on pozwala na sprawdzenie zgodności 'negatywu' kształtu, czyli przestrzeni, która powinna być wybrana czy wycięta. Moim zdaniem częsty błąd polega na tym, że przy braku doświadczenia wybieramy szablon uniwersalny, a tymczasem dla nieregularnych profili kluczowe znaczenie ma kontrszablon. To narzędzie pozwala unikać niedokładności i przyspiesza kontrolę jakości, co jest zgodne z dobrymi praktykami branżowymi. Warto więc znać te różnice i stosować odpowiedni typ szablonu zależnie od charakterystyki zadania.