Kosztorys zamienny jest odpowiednim narzędziem, gdy w trakcie realizacji inwestycji następują zmiany w dokumentacji, w tym zmiana ilości robót. Wykonawca, mając na uwadze zmienioną ilość robót, sporządza kosztorys zamienny, aby określić nowe koszty związane z realizacją zmienionego zakresu prac. Taki kosztorys uwzględnia zarówno różnice w wartościach jednostkowych, jak i całkowitych kosztach, co pozwala na przejrzystość finansową w relacjach z inwestorem. Przykładem zastosowania może być sytuacja, gdy inwestor decyduje się na zwiększenie powierzchni budynku, co wiąże się z dodatkowymi kosztami materiałów oraz robocizny. Sporządzając kosztorys zamienny, wykonawca jest w stanie przedstawić rzetelne zestawienie wszelkich dodatkowych wydatków oraz ich uzasadnienie. Zgodnie z dobrymi praktykami branżowymi, kosztorysy zamienne powinny być dobrze udokumentowane, aby były podstawą do ewentualnych renegocjacji umowy oraz rozliczeń końcowych.
Wybór kosztorysu ofertowego w opisywanej sytuacji jest nieadekwatny, ponieważ dokument ten powstaje przed rozpoczęciem robót i dotyczy pierwotnej propozycji wykonawcy. Kosztorys ofertowy ma za zadanie przedstawienie oszacowanych kosztów wykonania zamówienia zgodnie z założeniami dokumentacji przetargowej i nie jest aktualizowany w trakcie realizacji projektu. Zmiana zakresu robót, a tym samym ich ilości, wymaga analizy aktualnych warunków i rzeczywistych kosztów, co nie jest uwzględnione w kosztorysie ofertowym. W kontekście błędów myślowych, często pojawia się przekonanie, że podstawowe wartości przedstawione w kosztorysie ofertowym wystarczą również po wprowadzeniu zmian, co prowadzi do zaniedbania w zakresie precyzyjnego rozliczenia dodatkowych kosztów. Kosztorys powykonawczy z kolei, choć może wydawać się na pierwszy rzut oka logiczny, również nie jest odpowiedni, ponieważ dotyczy on podsumowania kosztów po zakończeniu inwestycji, a nie w trakcie jej realizacji. Kosztorys inwestorski, który zazwyczaj sporządzany jest przez inwestora lub jego przedstawiciela, również nie ma zastosowania w kontekście odpowiedzi na to pytanie, ponieważ koncentruje się na ogólnych szacunkach i nie uwzględnia szczegółowych zmian wymaganych przez wykonawcę w przypadku modyfikacji dokumentacji. Dlatego kluczowe jest zrozumienie, że odpowiednim dokumentem w zmienionych warunkach jest kosztorys zamienny, który pozwala na rzetelną adaptację do nowej sytuacji projektowej.